Palmbomen, bergen, strand en sporen van oorlog

We waren gebleven in Sierra Leone, woensdag 17 januari. Die ochtend bezochten we Barmoi Luma. Hier zouden in 2021 twee groepen naartoe, maar uiteindelijk zijn er vijf lokalen gebouwd zonder groepen. Ook zijn er latrines gebouwd en zijn er schoolbanken beschikbaar gesteld. Het aantal leerlingen is toegenomen. De school biedt kleuteronderwijs, basisonderwijs en de eerste drie jaar van middelbaar onderwijs. Dat laatste is in 2021 toegevoegd. Voorheen werd er les gegeven in een geleend gebouw, waar kinderen en docenten werden uitgelachen en bespot, omdat ze geen echte school hadden, maar nu staat er een stevige school, die bewonderd wordt en waar ze trots op zijn. De school heeft nu al een goede reputatie opgebouwd, want er worden prijzen gewonnen en de leerlingen halen goede resultaten bij de examens. De kleuters kregen les op de veranda. Ze leerden al zingend en dansend over goed eten, schoon drinkwater, lichaamsbeweging en voldoende slaap.

Vandaar reden we naar het districtskantoor van het Ministerie van Onderwijs van Kambia, voor een gesprek over volgende locaties waar scholen gebouwd zullen worden. We zagen (oude) vrachtwagens uit Nederland rijden, met de tekst er nog op. Vanuit Kambia vervolgden we onze tocht naar KDEC primary school in Kukuna Dee. De weg veranderde van asfalt naar onverhard. KDEC heeft een klein gebouw, gemaakt van bakstenen van modder, met half open muren, 3 lokalen. Een eerder gebouw is ingestort. De gemeenschap heeft dit gebouw gerealiseerd. De school biedt les aan klas 1-5. De 6^e klas gaat naar een nabijgelegen school, want in die klas moeten officiële examens afgelegd worden en KDEC is als school nog niet goedgekeurd door de overheid. Er zijn drie docenten, die allemaal op vrijwillige basis werken. Op het bord in het lokaal waar we zaten, zag ik een lijst met de namen van alle etnische groepen en talen. Ook ‘Creole’ stond op de lijst. In dit dorp leeft men vooral van de landbouw, zoals het verbouwen van rijst, pinda’s, sorghum, cassava en groentes. Ook wordt er houtskool gemaakt.

We reden verder door Madina naar Kawonsor. In elk dorp staan huizen aan beide kanten van de onverharde weg. In Kawonsor staat een houten raamwerk buiten het dorp met een golfplaten dak erop, langs de doorgaande weg. Daar krijgen 118 leerlingen les. De hoofdmeester bracht ons naar het dorp, waar we buiten het huis van de chief zaten. Algauw vormde zich een grote groep mensen om ons heen. De school is opgericht in 2007 en functioneerde eerst in een tijdelijk onderkomen, maar dat is aangevreten door termieten en weggewaaid.

Vanuit Kawonsor reden we terug naar Kambia. De groene bladeren kleuren rood van het stof. Een oranje zon schitterde nog even tussen de palmbomen door. Hier ook houtskoolzakken langs de weg, net als in Haïti. We stopten midden op de onverharde weg met weinig verkeer om een foto te maken. In Kambia aten we bij Wurrie’s restaurant, in een zijstraatje. Er tegenover kwamen mannen net van een steiger af, bestaande uit losse boomstammen, zonder planken ertussen. Op een keramieken kookgestel stond een ketel.

De volgende ochtend verlieten we Kambia. We spraken over politiek. Er is één partij die regeert maar het Parlement bestaat uit vertegenwoordigers van verschillende partijen, op basis van hun stemmen. We hadden het ook over behoeftes. Pas als aan basisbehoeftes voldaan wordt, kan men zich gaan bezighouden met een ander soort behoeftes. In de landbouw worstelt men met verliezen van oogsten en opslag ervan.

De laatste school die we bezochten, bevond zich in Laminaya. Hier is twee keer een groep geweest, in 2017 en 2019. Er zijn zeven lokalen gebouwd, plus een kantoor en latrines. Bij de kleuters werd gezongen en gedanst. In een andere klas vroeg een van de meisjes aan me: ‘come talk to me’. Toen ik kwam, was het vooral de grote lach op haar gezicht die sprak. We gingen in gesprek met de hoofdmeester en twee andere docenten. Het is goed om te zien dat de bouw van de scholen deel uitmaakt van een breder programma van CTF. Met andere partners bieden ze lesmaterialen, lunch, training, salarissen en toegang tot gezondheidszorg. De school heeft zelf een platform gebouwd voor de vlaggenmast, omdat ze blij en trots zijn op hun school. Naast basisonderwijs is er in 2022 gestart met kleuteronderwijs. We keken ook even bij de bakkerij in het dorp, die steun ontving van een van de groepen. De bakkerij is nog steeds in werking.

Daarna reden we naar Freetown, langs rijen en rijen palmbomen. Het fruit ervan wordt hoog uit de bomen gehaald, gekookt en gepureerd totdat er een vloeistof ontstaat, waarvan olie wordt gemaakt. In steden is soms elektricteit. In sommige delen van het land is vooral stroom tijdens het regenseizoen, omdat het via waterkracht wordt opgewekt. Elders komt de elektriciteit van een grote generator.

We haalden een reeks trucks in die uit Guinea kwamen. De omgeving veranderde. Er kwamen zowaar bergen in zicht. Via Waterloo reden we Freetown in. Allemaal bebouwing op de hellingen. Uiteindelijk reden we langs de zee, naar het schiereiland, Lumley road. We hoorden over zeer verslavende drugs (kush) die de jeugd vernietigt.

Onze accommodatie was bij Number 2 River beach. Daar werden we opgewacht door de directrice van CTF, met wie ik voor het eerst kennismaakte (afgezien van online ontmoetingen). Haar man is overleden aan nierfalen ten gevolge van diabetes, aangezien er geen dialyse mogelijk was en geen transplantatie. We krijgen geen antwoorden op onze vragen.

We dronken een kokosnoot en aten vis met een prachtig uitzicht op een mooie zonsondergang over het strand en de zee. Op die locatie sloten we aan bij een uitzending van Servants Live, geleid door onze collega’s in Wolvega. Ik ging slapen met het geluid van golven van de zee die op het strand sloegen.

Vrijdag 19 januari waren we bij het kantoor van Cotton Tree Foundation, op de tweede verdieping van een gebouw aan de doorgaande weg. Hier sloten we af met een evaluerend gesprek met de beide mannen die met ons gereisd hadden (Samuel en Umaru) en nog twee andere medewerkers. Aan het begin van de middag vertrokken mijn twee Nederlandse reisgenoten. Ik zette het gesprek bij CTF voort. Aan het eind van de werkdag werd ik teruggebracht naar River 2 beach. Onderweg mooie, onverwachte gesprekken, terwijl we langs het strand reden met een schitterende zonsondergang. Sommige dingen laten zich niet in foto’s vastleggen maar moeten gewoon in het geheugen opgeslagen worden.

Zaterdagochtend waren er een heleboel mensen het strand aan het schoonmaken. Even wandelen op het strand, gevolgd door een hond. In maart was Umaru een dag in Nederland en toen hebben mijn vader en ik hem meegenomen voor een rit langs een aantal van de Friese elf steden. Nu was het zijn beurt om mij wat te laten zien. Tegen de middag kwam hij me halen. Eerst lunch bij Fataya restaurant. Hij zei dat de Krio gemeenschap op zaterdag foofoo eet. Dus heb ik dat ook maar geprobeerd. Het was een deegbal gemaakt van cassave met een pittige saus. Daarna reden we naar Leicester peak, een uitzichtpunt. Er waren werkzaamheden, dus we konden er niet helemaal komen, maar iemand liet ons binnen bij een woning in aanbouw, zodat we vanaf het balkon op de huizen in de vallei en op de hellingen uit konden kijken.

We reden verder langs Fourah Bay College, een Universiteit gelegen aan een mooie, slingerende weg, door een groene omgeving met her en der gebouwen. Het is een uitgestrekte stad die zich steeds verder uitbreidt. We spraken over ebola, waarvan de gevolgen nog merkbaar zijn, zowel in de vorm van wezen als stigma rondom mensen die zijn genezen. We spraken over talen en religies. Het is mooi dat Christenen en Moslims in vrede samenleven. Ook traditionele Afrikaanse religie wordt aangehangen. Intussen reden we naar het stadscentrum, langs Pademba Road prison, waar in november gepoogd is binnen te breken en waarover ik gelezen heb, aangezien hier in het verleden ook gevangenen van de staat werden opgesloten, zonder enige vorm van proces. Ik zag de beroemde ‘cotton tree’, court of justice, postkantoor, banken, nationaal museum, stadshuis, overheidsgebouwen, souvenirmarkt. Ik vroeg naar Siaka Stevens, voormalig president, net toen we op de gelijknamige straat reden. We spraken over de burgeroorlog, die Umaru van een onbezorgde jeugd beroofde.

Na terugkomst zat ik aan het strand om naar de zonsondergang te kijken, al was het deze dag niet zo’n mooie oranje bal als de voorgaande dagen. Het strand was nu vol mensen. In het weekend bleek er dreunende muziek te zijn, een enorme herrie die overal doorheen vibreerde en mij lang wakker liet liggen.

Net als in Haïti, moet gezondheidszorg zelf betaald worden in Sierra Leone. De mijnen worden meer als een vloek dan een zegen gezien. Ze speelden ook een grote rol in de burgeroorlog en nog steeds is het niet goed geregeld. Er komt corruptie aan te pas. De overheid en de bevolking verdienen er weinig aan, terwijl de meeste winst naar het buitenland gaat.

Zondag had de directrice me uitgenodigd om de kerkdienst bij te wonen bij Emmanuel Baptist Church in Kingtom. Er werd gelezen uit Lucas 18:35-43, met de vraag: wat wil je dat God voor je doen zal? Na de kerkdienst bezochten we Bureh beach, waar de groepen hun laatste nacht in Sierra Leone doorbrengen. Een hele mooie omgeving. Veel rustiger dan River 2 beach. Mooi zandstrand, rotsen, bergen op de achtergrond. De route er naartoe is ook mooi. Daar zijn nog groene, beboste bergen. In de toekomst zal daar waarschijnlijk ook gebouwd worden.

’s Middags kwamen Samuel en z’n vrouw langs. Daar hadden ze heel wat voor over, want ze wonen aan de andere kant van de stad, dus het kostte hen twee uur enkele reis om naar River 2 beach te komen. We zaten aan het strand te praten. Mooi dat ze me allemaal gezelschap hielden tijdens het weekend. Ook nu kwam de burgeroorlog aan de orde. Samuel z’n broer sloeg het geweer neer van iemand die hem anders zou hebben doodgeschoten. We keken naar de prachtige zonsondergang.

De muziek kwam ’s avonds weer terug. Maandagochtend werd het strand wederom schoongemaakt, dat vol afval lag. Umaru haalde me op om deze dag bij CTF op kantoor door te brengen. Daar werd de week begonnen met zingen en gebed, gevolgd door een update door alle teamleden. We bespraken nog wat technische feedback over de bouwmethodes, met nuttige input en adviezen van mijn oud-collega’s en ingenieurs uit Haïti.

Aan het einde van de werkdag ging ik mee naar het huis waar Umaru woont, samen met z’n neef en andere familie. Daar mocht ik een halve nacht logeren. Ik heb eerst naar een prachtige zonsondergang zitten kijken, op de bergen en huizen en zelfs de zee. Ik stond op het balkon, in de wind die daar door de cacaobomen waait, wat hoger in de bergen. Zo kom ik op onverwachte plaatsen. Bijzonder.

Om 4:15 uur ’s nachts bracht Umaru me naar de boot. Dat is weer eens wat anders, met de boot naar het vliegveld. De wegen waren leeg, al werden we twee keer aangehouden bij een checkpoint. Om half 5 moest ik bij de Seacoach zijn, die om 5 uur de baai overstak van Freetown naar Lungi, in de pikdonkere nacht. In Lungi wachtten we op bussen die ons verder naar het vliegveld brachten. Daar kregen we onze bagage terug. Overal zijn mensen die me hulp aanbieden, als ze zien dat ik mank loop. Het is een klein vliegveld, met weinig vluchten. Deze dag, 23 januari, stonden er 7 vluchten gepland.

Nadat er diverse keren naar m’n visum voor Ethiopië was gevraagd, kon ik het vliegtuig van Asky instappen naar Ghana. De vlucht leidde ons over Libia en Ivoorkust. Ook in Ghana werd ik uit de rij gehaald en geholpen. Na een korte overstap reisde ik verder naar Addis Ababa, met Ethiopian Airlines. Dus we vlogen over Togo, Benin, Nigeria, Kameroen, Centraal Afrikaanse Republiek en Zuid Soedan, om tot slot rond 21:15 uur in Ethiopië te landen. Addis Ababa, Bolo airport. Weer een andere tijdzone, 3 uur later dan Sierra Leone.

Het was een boeiende reis, naar beide landen. Ik zag er wel enigszins tegenop, met krukken bij me en andere gezondheidsproblemen, maar overal werd iemand op m’n weg geplaatst en men leek het juist te waarderen dat ik ondanks de beperkingen toch deze reizen onderneem en mijn werk doe.