Restavèk en CWS Latijns Amerika

Als onderdeel van het lidmaatschap van Church World Service bij Act Alliance, zal ik regelmatig vergaderingen bijwonen van de leden. Er is zojuist een evaluatie afgerond, waarbij een extern team is nagegaan hoe de leden van Act Alliance hebben gewerkt sinds de aardbeving. Eerlijk gezegd woon ik de vergaderingen met dubbele gevoelens bij. Ik tel het aantal aanwezigen en zie dat de meerderheid buitenlander is. Ikzelf ben er ook een van, daarvan ben ik me goed bewust. Maar ik geloof niet dat het goed is om als buitenlandse organisatie te komen vertellen wat er moet gebeuren en hoe. Ik geloof dat het essentieel is om de bevolking te laten spreken, om te luisteren naar de mensen die hun land kennen, er geboren en getogen zijn, weten wat er nodig is en hoe.

Als onderdeel van de ACT evaluatie voor Church World Service werd er een bezoek gebracht met onze partner organisatie Service Chretien d’Haïti (SCH). Deze organisatie heeft een programma voor mensen met een handicap. We liepen op een berghelling een wirwar van trappen en smalle paadjes af, glad door stromend water. Uiteindelijk kwamen we terecht in het huis van een blinde vrouw, die steun heeft gekregen om verzorgingsproducten en schoonmaakmiddelen te kunnen verkopen. Ik vraag me af hoe een blinde vrouw zich daar een weg kan banen. Ziende is dat al een uitdaging, in een doolhof van huizen en paadjes. Vervolgens bezochten we iemand die een been verloren heeft. Hij woont midden in een kamp en heeft gedurende zes maanden een geldbedrag ontvangen. We hebben het over bijna twee jaar na de aardbeving. We liepen door het kamp, langs de tenten/zeildoeken woningen. Ik hoorde een baby huilen vanachter een doek, wat zovele gezinnen hun thuis moeten noemen. Ik kon niet anders dan aan mijn nichtje denken, onder zo heel andere omstandigheden geboren

Twee weken geleden heb ik twee dagen deelgenomen aan een seminar gehouden door Bethany Christian services. Het onderwerp was bescherming en rechten van kinderen, met name restavèk. De locatie was hotel Le plaza, aan Champs Mars, het stadscentrum. De airconditioning bezorgde me kippenvel, maar het was verrassend om een uitgestrekte binnenplaats te zien midden in het centrum, met wuivende palmbomen. Het was een interessant seminar, waarbij verschillende sprekers aan het woord kwamen over diverse aspecten van het restavèk systeem; veelal kinderen die afkomstig zijn van het platteland en door hun biologische familie naar de stad worden gezonden in de hoop dat ze naar school kunnen gaan en een beter leven krijgen bij een familie die hen ontvangt. Maar vaak zijn dat loze beloftes en wordt het kind in plaats daarvan als slaaf gebruikt. Als eerste opstaan, als laatste naar bed. Water halen, het vuur aansteken om eten te koken, dweilen, vegen, afwassen, kleren wassen, enz, enz. Eten koken voor de familie, zonder er zelf van te mogen eten. Een vrouw getuigde van haar eigen ervaringen als restavèk. De aanwezigen waren tot tranen toe bewogen. Een indringend en boeiend seminar, met sprekers die vol vuur een betoog aflegden. We dachten na over de oorzaken van het restavèk systeem, de effecten op de kinderen, de rol en verantwoordelijkheid die kerken, organisaties, overheid etc. hierin spelen. Er trad eveneens een jeugdkoor op, dat me tot in mijn ziel wist te roeren. Zodra mensen hier gaan zingen; ik kan het niet omschrijven wat er dan gebeurt.

Zaterdag was de laatste dag van het seminar. ’s Avonds was ik bij een benefietconcert in de kerk. Een mooi initiatief om geld in te zamelen voor de herbouw van de kerk en eveneens een manier om mensen te laten ontspannen. Er traden diverse groepen/koren op, met als ‘ster’ van de avond een Haïtiaanse artiest die in Amerika woont. De klapper kwam aan het eind van de avond, met het optreden van de groep Union des Frères. Het was niet de eerste keer dat ik hen hoorde zingen. Een groep van vijf jongemannen (vier broers en een vriend), die klanken produceren alsof ze worden begeleid door een orkest. Zingen dat ze kunnen! Geweldig. Zulke mensen verdienen meer kansen, ook internationaal.

Ik woonde het seminar over restavèk bij omdat twee van onze partners op dat gebied werkzaam zijn. Een van hen heeft een re-integratieprogramma in de planning, waarbij kinderen terug zullen gaan naar hun biologische families. Met een andere partner hebben we momenteel een project om huizen te repareren. Mijn collega Raoul is verantwoordelijk voor het toezicht op onze huizenbouw projecten.

Toen ik laatst met iemand zat te praten over het restavèk systeem, hadden we het erover dat het zo ontzettend complex is, aangezien er zoveel factoren bij betrokken zijn. Datzelfde geldt voor haar werk als ingenieur en voor zoveel andere problemen. It’s overwhelming, zei ze. Het is overweldigend. Soms kan dat inderdaad zo zijn.

Zondag was het familie dag in de kerk, zoals elke 5e zondag van de maand. Dan wordt er speciaal aandacht besteed aan het gezinsleven, maar ook aan alleenstaanden die (nog) geen vriend(in) of man/vrouw hebben.

1 en 2 november zijn nationale feestdagen in Haïti. Feest van de doden. Dit is voornamelijk een katholieke aangelegenheid en de protestanten die ik gevraagd heb, waren dan ook weinig in staat om me te vertellen wat er nou precies gevierd wordt. Hoe dan ook, voor KDRe was het een gelegenheid om wat werk te verzetten. Garly en Cher Frère zijn die week op pad geweest naar Artibonite, Noordwest en Noordoost. Een zware, moeilijke en vermoeiende reis, maar tegelijk ook vruchtbaar en met positieve resultaten voor een goede voortgang van de samenwerking. Intussen bracht ik 1 november door met het bijwerken van financiële rapportage. 2 november bracht ik met twee andere KDRe afgevaardigden een bezoek aan Duvier, voor evaluatie van de 15 huizen die recent afgerond zijn. Ik nam een taptap naar Pétion-Ville (formaat pick-up), vervolgens een taptap naar Fermathe (formaat kleine vrachtauto) en daar stapte ik bij mijn collega achterop de motor, om twee uur later in Duvier aan te komen. In totaal deze dag 6 vervoersmiddelen, een uur of 5 rijden en maar weinig kilometers afleggen.
We bezochten de huizen, ontmoetten het comité van Gadcobem, onze plaatselijke partner en spraken met de eigenaars van de huizen. In veel kerken waar we in september/oktober spraken, werd gevraagd of er niet veel jaloezie is als er maar een deel van de dakloze gezinnen een nieuw huis kan bouwen. Daar gaan ze op een goede manier mee om. Ze blijven elkaar helpen en op een transparante, positieve manier samenwerken. Ze vinden de huizen zo mooi, dat ze eigenlijk niet hun oude bed erin willen zetten. Een moment om van gedachten en ervaringen te wisselen en eveneens verdere mobilisatie.
Tegen de tijd dat we vertrokken, begon het te regenen. Het pad werd onmiddellijk spekglad en vrijwel onbegaanbaar. De motor slipte alle kanten op over de natte stenen en in de modder. Op dit traject rijden niet overal taptaps, maar tegen de tijd dat we er een tegenkwamen stapte ik daarin over, zodat mijn collega mijn last niet hoefde te dragen. Inmiddels waren we al doorweekt. Na overstappen in Fermathe op een bus en toen weer op een taptap, kwam ik uiteindelijk totaal natgeregend thuis, tegen de tijd dat het donker werd. Het werk is niet eenvoudig, verre van. Maar ik geloof in het werk van KDRe. Het werpt z’n vruchten af, het gaat in samenwerking met lokale organisaties, het is positief.

Daarna weer bij Church World Service aan de slag. Hoewel CWS al ruim 50 jaar actief is in Haïti (via lokale partner organisaties), staan ze niet geregistreerd bij de Haïtiaanse overheid. Daar zijn we nu mee bezig. Daarvoor moest ik een verklaring van goed gedrag halen. Als het op overheidsinstanties aankomt, dan weet ik weinig de weg. Dus ik belde een vriend, die weer een vriend belde en zo werden we samen ontvangen door een inspecteur. Die nam ons mee naar een tribunaal. Daar beweerde een rechter dat ik niet in aanmerking kom voor een verklaring van goed gedrag, aangezien ik geen Haïtiaans staatsburger ben. Het vreemde is dat ik een paar jaar geleden al wel een verklaring heb gekregen hier. Dus al met al waren we een halve dag verder, met weinig resultaat. Ik ben doorverwezen naar het gemeentehuis, waar ik te zijner tijd verder zal gaan. Nu even niet, aangezien ik even het land uit ben.

Het regiokantoor van Church World Service in Latijns Amerika is gevestigd in Buenos Aires, hoofdstad van Argentinië. Deze week neem ik daar deel aan een regio vergadering. De afgelopen dagen dus wat leesmaterialen doorgenomen en voorbereid. Vrijdag heeft mijn collega Raoul me naar het vliegveld gebracht, vanwaar ik onlogischerwijs eerst naar New York vertrok, om vervolgens ruim 8.500 kilometer naar het zuiden te vliegen (10 uur). Zaterdagochtend landden we veilig en wel in Argentinië. De regionale coördinator, Martín, kwam me in Buenos Aires van het vliegveld halen. Hij bracht me eerst naar het appartement dat ik deze week deel met twee collega’s uit Amerika. Een enorm appartement, met hele hoge vertrekken. Vrijwel alle gebouwen zijn voorzien van een balkon.
Hoewel Buenos Aires een miljoenenstad is, voelt het heel gemoedelijk aan. Martín heeft me zaterdagmiddag gelijk mee op pad genomen om me te voet allerlei bezienswaardigheden te laten zien. We liepen door de wijken Palermo, Recoleta, naar het stadscentrum, waarbij er vele indrukken op me afkwamen. Zo’n totaal andere stad dan Port-au-Prince, wat een verschil. Je kunt hier heerlijk rondwandelen, prachtige gebouwen, mooie architectuur, allerlei parken, paars gekleurde bomen, tien banen wijd tellende wegen, een heel logisch systeem van bewegwijzering en nummering, een goed bus en metro systeem, op elke hoek een librería (boekwinkel), panadería (waar brood en zoetigheid verkocht wordt) en heladería (ijsjes). Aangezien we hier op het zuidelijk halfrond zitten, zijn de seizoenen omgedraaid. Dat wil zeggen dat het nu lente is. Het is heerlijk weer; zonnig, blauwe luchten, hoewel het in de ochtend en avond afkoelt.

Zondagochtend ben ik naar een kerk hier in de buurt gelopen. Met de introductie van zaterdag en een kaart op zak, kan ik mijn weg hier algauw vinden. De kerken zijn hier veelal katholiek, dus ik woonde een (korte) dienst bij in een mooi bewerkt, groot, katholiek kerkgebouw. Vervolgens ben ik weer aan de wandel gegaan, genietend van het feit dat dat hier kan. Ik liep richting stadscentrum, langs overheidsgebouwen, theaters, fonteinen, obelisken, naar Plaza de Mayo (qua functie vergelijkbaar met de Dam in Amsterdam). De muziek klonk me al tegemoet; er was een openluchtconcert gaande in verband met een culturele activiteit van de Koreaanse cultuur. Een orkest zat te spelen op het beroemde plein, waar de bekende Evita vanaf het balkon van het roze overheidsgebouw toespraken heeft gehouden. Ik genoot van de omgeving, maar tegelijk voelde ik me ook triest, denkend aan de mensen die op Champs Mars in tenten wonen, ‘De Dam’ van Port-au-Prince. Daar geen ontspanning of vermaak of afleiding.
Ik liep terug naar het appartement, waar mijn twee collega’s inmiddels gearriveerd waren. Later op de middag ging ik opnieuw aan de wandel, naar de wijken Palermo en Recoleta. Daar is een beroemde begraafplaats met grote bouwwerken van graven, die mensen als toeristische attractie bezoeken. Ik liep maar liever rond door de parken. Overal liepen mensen met of zonder kinderen (met kinderwagens zowaar); ze zaten op de grasvelden, stonden met een lach op hun gezicht te kijken naar mime spelers op straat, of zaten met plezier te luisteren naar een poppenkastspeler of een band. Op de bankjes, op eigen meegebrachte stoelen, picknick mee. Op elk plein was wel iets te beleven. Animatie, ontspanning. Heel bijzonder.
‘s Avonds kwamen we bijeen in huize Martín. Een informele kennismaking/samenkomst met elkaar. Het leven gaat hier tot laat in de nacht door, ook alweer heel anders dan in Haïti. Het wordt ook later donker. Mensen eten ’s avonds pas heel laat (een uur of negen, tien), of gaan ’s avonds om elf uur nog eens luisteren naar muziek of dansen.

Gisterochtend zijn we met de metro naar het CWS kantoor gegaan. Buenos Aires heeft het oudste treinsysteem van Zuid-Amerika; zo’n 100 jaar oud. De oude metrostellen hebben een houten interieur en brengen ons snel naar de plaats van bestemming. Gisteren was onze eerste dag van samenkomst. We waren met z’n achten. Het is fijn om kennis te maken met mijn collega’s die in de regio werkzaam zijn. In Haïti zijn we maar met z’n tweeën. Nu zie ik wat het bredere plaatje van de organisatie waarvoor ik werk. Onze gesprekken vinden plaats in een mengelmoes van Engels en Spaans. Het is een stukje informatie uitwisseling, training, vooruitblik. Ik ben me bewust van mijn voorrecht, niet alleen om de gelegenheid te hebben te reizen zonder een visum aan te vragen, maar ook om zo te kunnen leren en kennismaken met andere culturen, landen, volken, talen, religies, gewoonten, enz. Nu niet rijst, maar vlees. Geen verse vruchtensap, maar mate. Het is goed om erbij stil te staan dat we allemaal deel uitmaken van hetzelfde werk, dezelfde maatschappij (de wereld), hetzelfde leven, elk als radertje in het grotere geheel.