Droogte in Noordwest en kampen in Zuidoost

Aan de muur van mijn kantoor hangen tekeningen van Haïtiaanse en Nederlandse kinderen naast elkaar. Aan de ene muur hangt een houten plaat met het nationale symbool en de kaart van Haïti. Er tegenover hangt een plaat van koeien in de wei in Nederland. Zo blijven mijn beide leefwerelden met elkaar verwoven. Zondags luister ik soms een dienst mee in Drogeham, waarin ook gebeden klinken voor Haïti. Vervolgens schuif ik hier in de kerkbanken, waar de volheid van stemmen me telkens opnieuw raakt. Agape Theou, het koor waarvan mijn collega Rony voorzitter is, organiseerde een concert op de campus van de theologische universiteit van de Nazareeense kerk. Een groot terrein met mooi uitzicht op de bergen. Na samenzang zong het koor en toen volgden er andere optredens van groepen van 5-6 personen, dans, en saxofoonspel.

Conflicten maken deel uit van het leven. We hebben de afgelopen weken de gevolgen kunnen zien van conflicten op grote schaal, met de instroom van vluchtelingen in Europa. Waar mensen samen wonen of werken zijn conflicten, het is alleen de vraag hoe we ermee omgaan. Ook een aantal van onze partner organisaties worstelen met interne conflicten, waar wij automatisch bij berokken raken. Tijdens een kerkdienst werd gepreekt uit Psalm 51, met name vers 5, over het thema 'zonder belijdenis is er geen vergiffenis en bevrijding'. Dit in het kader van het belang om te belijden en te vergeven, om bevrijd te worden van onze zonden, vergeving te ontvangen van degenen die wij pijn doen en vergeving te verlenen aan degenen die ons pijn doen. Heel toepasselijk voor conflict situaties.

Bij CWS hebben we ons de laatste tijd bezig gehouden met het afronden van plannen voor de bouw van meer huizen in Cabaret en Ganthier/Boen, financiële verslagen, maandelijkse interne verslagen, etc. Ook de situatie aan de grens van Pedernales/Anse-à-Pitre heeft onze aandacht, in het Zuidoosten van het land. De afgelopen maanden zijn duizenden Haïtiaanse migranten en Dominicanen van Haïtiaanse komaf uit de Dominicaanse Republiek teruggekeerd naar Haïti. Collega Rodrigue heeft een bezoek gebracht aan Thiotte en Anse-à-Pitre, de meest zuidelijke grens en de enige grens waar tentenkampen zijn opgericht. Of tent is niet het juiste woord; mensen hebben van takken, zeil en textiel een beschutting opgezet, die echter geen enkele bescherming biedt tegen wind of regen. De situatie is schrijnend. Schokkende beelden en verhalen. Er zijn veel kinderen in de kampen. De meeste mensen zijn onder druk uit de Dominicaanse Republiek vertrokken; hun spullen werden in beslag genomen of hun huis overvallen, etc. Onder hen is ook een meisje van 15, met een baby, beide geboren in de Dominicaanse Republiek en dus met recht op de Dominicaanse nationaliteit. Sommige families hebben nog familiebanden in Haïti en een plaats om naar terug te gaan, maar hebben het geld niet om er te komen. Andere mensen hebben helemaal geen banden meer met Haïti, na tientallen jaren weggeweest te zijn.

Een jongeman was gestorven door honger. Vliegen zoemden boven het kleed waaronder het lichaam al 2 dagen lag opgeborgen, aangezien niemand wist waar en hoe een begrafenis kon plaatsvinden. Een jongetje had z'n achterste totaal verbrand doordat hij in een grote, hete pan was gevallen. Mensen hebben huiduitslag door gebruik van onzuiver water. Organisaties komen langs om informatie te vergaren, maar alleen de katholieke kerk verschaft zo nu en dan voedsel. De mensen hebben geen werk en dus geen eten, de kinderen gaan niet naar school. CWS en partner SSID hebben besloten om in coördinatie met andere organisaties en op korte termijn te kijken wat we kunnen doen op het gebied van juridische bijstand voor personen met de Dominicaanse nationaliteit en mensen die in het regularisatieplan zijn ingeschreven maar toch zijn gedporteerd, transport voor migranten die een verblijfplaats hebben in Haïti, en distributie van voedsel en kits.

Aangezien er thuis nog steeds geen elektriciteit is, moet in het weekend de handwas gedaan worden. Ook op het kantoor is elektriciteit schaars; alleen 's nachts is er staatsstroom om de batterijen enigszins op te laden.

Ik bezocht mijn voormalige huisgenootje die vijf jaar werd. Emmanuella wachtte me met een grote grijns op en moest natuurlijk m'n haar (in de war) doen en op m'n rug klimmen om rondgerend te worden.

Om de gedachten in het weekend even te verzetten, wandelden we vanaf huis in Kenscoff naar Lefevre, een uur lopen. Eerst een stukje bergafwaarts, toen door een ravijn waar geiten en koeien liepen en tot slot bergopwaarts. Door de droogte is veel akkerbouw verloren gegaan. Veel huizen in deze omgeving zijn in de aardbeving vernield en nog zijn er zeildoeken onderkomens. We liepen naar het terrein van een plaatselijke associatie, in z'n gloriedagen een trefpunt voor voetbalwedstrijden en andere bijeenkomsten. De school is nu in vervalling geraakt en verhuisd, latrines en bijgebouwen zijn vervallen, een speeltuin met speeltoestellen staat er verlaten bij. Zonde. Het uitzicht en is prachtig, de omgeving schitterend, het wandelen in de bergen heerlijk. We stonden op een helling uit te kijken op een ravijn en de wind floot door de dennenbomen; de bomen maken muziek. Dit is rust, ontspanning, fijn. Net als mijn leidinggevende in Argentinië vind ik ontspanning in wandelen.

Afgelopen week waren we in het Noordwesten. Maandag om half 7 vertrokken van huis. Dit keer hadden we gezelschap van de Zweedse directeur van de Lutheran World Federation (LWF), net als CWS lid van het christelijke netwerk ACT Alliance. Deze Lutheraanse organisatie werkt in het Westen en Grand Anse, maar nog niet in het Noordwesten. Het bezoek was een verkenning tot mogelijke samenwerking. Het was spitsuur, dus volop in de file in Port-au-Prince. Onderweg een 'pate' gekocht als ontbijt; gebakken deeg met ei of vlees of gekruide groente ertussen. Buiten de stad, Route 9, steeg zwarte rook op boven de brug, die geblokkeerd was met brandende autobanden. Omkeren dus en via Bon Repos rijden, nog meer file en vertraging. In Gonaïves een lunchstop (gebakken plantaan, kip en rijst).

Hutsend door de desolate omgeving, hoog en laag langs de kust en door woestijn gelijkend gebied kwamen we om half vijf 's middags eindelijk aan in Lacoma, waar we spraken met een team technici van ADRUH. De droogte is ook in Lacoma extreem. Al begint het deze maand wat te regenen in Jean Rabel en Port-de-Paix, het er tussen in gelegen Lacoma blijft droog. Toch zien de teamleden een verschil; de families die de bij ADRUH geleerde agro-ecologische technieken toepassen, hebben geen dieren verloren in de droogte, terwijl bij vele andere mensen dieren zijn gestorven door gebrek aan voedsel en water. Ze schatten dat 95% van de akkerbouw verloren is gegaan. Er is honger, zei men, dat is duidelijk. De prioriteit voor de toekomst is unaniem: water. Voor visserij zijn betere mogelijkeden van conservering en verkoop nodig. De microkredieten worden als belangrijk middel gezien om economische activiteiten te stimuleren en zo indirect de omgeving te beschermen doordat mensen in plaats van bomen te kappen voor houtskool nu andere handel kunnen drijven. De afgelopen maanden zijn microkrediet groepen opgezet, die tot nu toe functioneren met geldelijke bijdragen van de leden. De droogte vereist ook een aanpassen van plannen: het gebrek aan water maakt het moeilijk om de grootschalige boomkwekerijen te realiseren die voor dit jaar op de planning stonden. Daarom kiest men behalve gemeenschapskwekerijen nu ook voor individuele familiekwekerijen, een formaat dat makkelijker van water is te voorzien.

Tijdens het gesprek werden we lekgestoken door de muggen, die net als mieren momenteel volop aanwezig zijn. Het is warm in Haïti. Na een afsluitende maaltijd (geit, rijst, salade, gebakken plantaan) vertrokken we in het donker naar Jean Rabel. De onverharde weg is wat gladgestreken door tractoren, maar een bruggetje lag open, met een doorgang net breed genoeg voor een auto. Om kwart over acht kwamen we aan in het gastenverblijf in Jean Rabel, waar ook Cher Frère gearriveerd was, die ons de rest van de tijd gezelschap hield. Hij vertelde dat er 's middags auto's in brand waren gestoken in demonstraties in Arcahaie, waar wij 's ochtends nog langs gekomen waren. We hebben dus geluk gehad. Een week eerder had Cher Frère zelf al twee dagen vastgezeten in Arcahaie, toen de weg beide kanten op geblokkeerd was. De oproer is ontstaan nadat een dorp van een commune naar een andere commune is overgeplaatst, waar de inwoners het niet mee eens zijn.

De volgende ochtend stonden we voor de katholieke kerk in Jean Rabel te wachten op een medewerker van de organisatie KORAL, die ons meenam naar een melkfabriek, gefinancierd door Christian Aid, nog een lid van ACT Alliance. Diverse melkfabrieken in Haïti zijn aangesloten bij het netwerk Lèt Agogo. De melkfabriek in Jean Rabel is in juli begonnen met productie. Boeren komen koeienmelk brengen, die gepasteuriseerd wordt, vervolgens in flessen gegoten en tot slot gesteriliseerd en voorzien van een etiket. Wegens de droogte kunnen de koeien niet elke dag gemolken worden en is het aanbod van melk laag. De melkfabriek heeft een capaciteit van 450 liter melkproductie per dag, maar huidige productie ligt op slechts 4-7 liter per dag. De flessen worden weer ingeleverd en handmatig schoongemaakt met clorox en vloeibaar wasmiddel. Naast de melkfabriek staan ook silos voor de opslag van zaden, plus een maïsmolen. Er is ook een waterput gegraven. Hier vond men al op 10 meter diepte water en is de put tot 21 meter diep gegraven. De eerste melkfabriek in het Noordwesten. Een positief initiatief, maar het is te hopen dat het melkaanbod toeneemt, zodat er ook melk geleverd kan worden aan scholen en niet alleen aan particulieren, en er kaas en yoghurt geproduceerd kan worden. Op dit moment is er te weinig melk beschikbaar voor deze doeleinden.

Terug in Jean Rabel ontbeten met gekookte plantanen en geitenvlees. Toen naar de corporatie KABM in Corail. De auto kwam pas bij de vijfde poging de berg op. Leden van de corporatie legden aan de directeur van LWF uit hoe de corporatie werkt, ze vertelden over de dorpswinkel die begin dit jaar is geopend en die enorm helpt, vooral nu de oogsten verloren zijn gegaan en mensen voedsel in de winkel moeten kopen. Ze vertelden ook over de agronoom die hen technieken heeft geleerd om compost te maken en te gebruiken in hun tuinen. Ook hier kwam de droogte ter sprake, die tuinen en dieren omgebracht heeft. Men sprak de noodzaak uit van silos om zaden op te slaan. We keken bij de compost en de tuin met manioc en bananenbomen, die veel langzamer groeien dan normaal, door het gebrek aan regen. Een ronde door de omgeving maakte duidelijk dat alle bonen die geplant waren, uitgedroogd zijn.

Vandaar reden we naar coporatie KRCLJ in Lamontay. Het had het weekend voor onze komst eindelijk geregend, dus we raakten prompt vast in de modder. De bijeenkomst in het gebouw van KRCLJ begon zoals gewoonlijk met een mooie samenzang, maar bij het gesprek erna gaven de mensen een matte, vermoeide indruk, hoewel ze anders zo enthousiast zijn. Het schooljaar is officieel 7 september begonnen, maar in Lamontay is het voor 't eerst dat leerlingen niet zijn komen opdagen op de dag dat de school openging; dat komt door de droogte, zei de directeur. Diverse leden van de corporatie hadden hun pikhouwelen nog bij zich toen ze binnenkwamen. Ze zijn bezig om de grond te bewerken, zeiden ze, want het regenseizoen begint eindelijk, na 8 maanden droogte. Alleen hebben ze geen zaden en ook geen geld om zaden te kopen. Door de mislukte oogsten heeft het terugbetalen van de microkredieten ook vertraing opgelopen. De maïs en bonen zijn voor de volle 100% verloren gegaan, terwijl manioc en erwten deels gelukt zijn. De waterbron is verminderd; er sijpelt nog een klein stroompje, het is ellebogenwerk om een watertank te vullen. Men moet nu helemaal naar La Reserve om water te halen, maar dat is alleen te doen op een dier, een dagwandeling. Dieren zijn doodgegaan door gebrek aan voedsel en water.

We bezochten drie akkers. Bij de eerste was iemand bezig met bewerken van de grond. Hij had al een fluk stuk gespit, op een helling. Hij vertelde dat hij zoete aardappelen gaat planten, bij gebrek aan andere zaden. De tweede wil bonen en maïs planten, maar heeft geen zaden en gaat ook maar zoete aardappelen planten. 4 van zijn 6 geiten zijn dood gegaan in de droogte. Ook de derde had de akker al klaar liggen voor zaaien, waar weet nog niet waar de zaden vandaan zullen komen. Bij hem zijn 5 van de 8 geiten doodgegaan. De situatie is extreem moeilijk, dat is duidelijk. Dit is honger. Al vele malen ben ik in Lamontay geweest, maar nog niet eerder heb ik de inwoners zo mat en moedeloos gezien. Cher Frère spoorde de mensen aan dat ze hoop moeten houden, en geloof in God. De bakkerij die vorig jaar in Lamontay is gebouwd, biedt in ieder geval nog een stukje brood voor de omwonenden. Een jongeling had een gitaar bij zich. Onze Zweedse gast bleek gitaar te spelen, pakte de gitaar, die totaal onstemd was en stemde 'm voor de jongeling. De universele taal van muziek, zei mijn collega. Het is waar: muziek brengt iets speciaals, licht, warmte, hoop.

Van Lamontay ging het naar Mare Rouge. Het werd weer laat. We belden het gastenverblijf en vroegen of ze eten konden bereiden. Eten? Nee, dat ging moeilijk worden. Maar we hadden geluk: er was een nieuw restaurant geopend (het enige in het dorp), dus daar konden we terecht voor gebakken plantaan en geitenvlees. De dag begonnen met gekookte plantaan en geit, geëindigd met gebakken plantaan en geit. Om half negen eindelijk in het gastenverblijf. Het zijn lange en intense, vermoeiende dagen. Tussen de bedrijven door moeten er telefonisch nog andere dingen geregeld worden met andere partner organisaties.

Woensdagochtend om 7 uur weer op pad, nu naar Mole St Nicolas, voor een bezoek aan een vakschool van een Baptisten Missie, referentie van LWF. De school bleek al 5 jaar niet meer in functie te zijn; de opleidingen informatica, Engels, laboratoriumtechniek en naailessen zijn stopgezet wegens geldgebrek en het gebouw wordt nu gebruikt voor basisschoolonderwijs. Aangezien het de eerste keer was voor onze gast in het Noordwesten, hebben we hem ook iets van het mooie van deze provincie laten zien: het strand van Mole St Nicolas, de meest noordwestelijke hoek van het land en de plaats waar Christoph Columbus voet aan wal zette in Haïti. Een prachtig zandstrand met helder blauw water. Wat staat er op het menu vandaag? Haai, was het antwoord. Haai?! Waar vinden jullie die? Diep in de zee. Hier? Ja. Hm... ach, liever een gebraden haai op m'n bord dan en levende tegenkomen in zee, dus dan maar haaienvlees. De gebraden haai werd geserveerd met gebakken plantaan en avocado. Het vlees smaakte wat scherp, maar was best te eten.Twee kite surfers gaven een sterk staaltje weer op hun planken voortgestuwd door een soort grote vlieger.

Vandaar ging het naar Creve, de 3e sectie van de commune Bombardopolis. Ook daar bezochten we een programma van de Baptisten Missie. We liepen door de in 1957 opgerichte, kleine kliniek waar deeltijd een arts aanwezig is en twee verpleegkundigen, een paar bedden zijn en medicijnen verkrijgbaar in een farmacie. Achter het gebouwtje wordt een put gegraven, naast een oudere put die 115 meter diep gegraven is. Het water ziet hier diep. We staken over naar een kerk en school. De kerk is al 72 jaar oud (in de loop der jaren herbouwd) en de school is in 1958 begonnen. Cher Frère en Rony vonden een bal op het terrein en leefden zich uit. De school gaat van kleuterschool tot middelbare school. Er staat een groot waterreservoir tussen de gebouwen, maar wegens achterstallig onderhoud is hij niet in gebruik. Alweer verspilling, zonde. We namen plaats in de schoolbanken en luisterden naar de docent, die vertelde dat veel kinderen na de eerste paar basisschooljaren door hun ouders naar bekenden in de stad gestuurd worden, om te besparen op kosten van voedsel en onderwijs. Achter de school staat een klein gebouwtje dat sinds 1980 dienst doet als kindertehuis. Momenteel zijn er zo'n 40 kinderen, van wie 10 wezen. Een vertrek voor de jongens, een voor de meisjes, plus een van de leiding en dat is alles. Daar weer achter staat de middelbare school, gehuisvest in een 30 jaar oud, wat opgeknapt gebouwtje, plus een vertrek dat eigenlijk als opslagruimte voor een dorpswinkel bestemd was.

We brachten de nacht door bij de gastvrije predikanten. De heren sliepen in een soort gastenverblijf en ik kreeg in huis iemand z'n slaapkamer toegewezen. De douche deed me denken aan een museum dat we bezochten in Noorwegen: een tafeltje met een teil erop.

De volgende ochtend reden we, na een ontbijt in huis van brood met gebakken ei en banaan, van Creve naar Baie-de-Henne, langs zoutproductie en met cactussen begroeide hellingen en vergezichten op zee. De omgeving van Baie-de-Henne zag er nu heel anders uit dan de vorige keren; veel groener, hoopvol, zoals de naam van de corporatie hier zegt (Corporatie Hoop voor Baie-de-Henne). In tegenstelling tot Lamontay, ziet het er in Baie-de-Henne veelbelovend uit, hoewel het de vorige keer nog dor en droog was. We liepen met een paar leden van de corporatie langs diverse akkers. Een van de leden heeft technieken geleerd om plantjes te produceren in kwekerijen, die later uitgeplant worden. Zaden zijn gekocht en op diverse plaatsen in kwekerijgen geplant, die van water voorzien worden door een mooi kanalensysteem aangelegd door Care en Welt Hunger Hilfe. We volgden het kanaal, omgeven door bananenbomen, 'breadfruit' en andere planten. Een omgeving met kleur, groen, leven. Het kanaal kan op diverse plaatsen afgesloten worden en gaat zelfs over een aquaduct. Toch zijn ook hier veel dieren doodgegaan en is akkerbouw verloren gegaan. De middelbare school die hier vorig jaar nieuw gebouwd is, een prachtig gebouw, is nog steeds niet officieel geopend en daarom nog steeds niet in gebruik genomen. Alweer verspilling, zonde. Na nog een kijkje in de dorpswinkel van de corporatie vertrokken we naar Gonaïves.

De corporatie KEKPOTA is vlak buiten Gonaïves een kantoorgebouw aan het bouwen op een hoge fundering, aangezien dat gebied regelmatig overstroomt. Het is de 11e van in totaal 12 kantoren die gebouwd worden. Vandaar reden we via Desarmes en Mirebalais terug naar Port-au-Prince, aangezien de problemen in Arcahaie aanhouden en er woensdag een bus en een school in brand gestoken waren, dus die plaats wilden we vermijden. In Mirebalais een late middag/avondmaaltijd van gebakken plantaan en kip. Om kwart over acht weer veilig en wel thuis.

Vrijdagochtend een gesprek met iemand uit Oeganda die werkt voor een Methodisten organisatie uit Engeland (All we can). Vervolgens een bijeenkomst met MCC en onze partners SCH en SKDE, waarbij collega Rony het verslag presenteerde dat hij heeft geschreven naar aanleiding van bezoeken afgelegd bij 130 gehandicapten wiens huis gerepareerd was of die geld hadden ontvangen om een handel (her) op te starten. Bemoedigend om te zien dat enkele jaren na afronden van dit programma alle huizen nog in goede staat en bewoond zijn, en de meerderheid van de handels nog functioneert.

Terwijl de SGP in het gebouw van de tweede kamer iets moois en bijzonders verricht met het zingen van Amazing grace, lijkt in Haïti de ene na de andere minister vervangen te worden, sommige slechts na enkele maanden in functie.

Ook KDRe werkt gestaag door. In Mayonbe wordt gewerkt aan bodembescherming en boomkwekerijen. In Bois-de-Laurence is deze maand een training gegeven over het zaaien, planten, verbouwen, oogsten en bewaren van bonen, een product dat veel verbouwd wordt in die omgeving. Uit Bois-de-Laurence kreeg ik twee steks mee voor ananas, die ik inmiddels in de tuin geplant heb. We zullen zien wat voor vruchten ze voortbrengen.