Licht en donker in Haïti

Haïti. Land van bergen. Donderdag 25 mei had ik de gelegenheid om wat over Haïti te vertellen aan leerlingen van groep 7 en 8 van diverse basisscholen in Putten en Ermelo, bij een jeugdzendingsdag. Ook over World Servants mochten we wat vertellen. Ik mis Haïti. Gelukkig mag ik van afstand betrokken blijven. Het was extra treffend dat op deze dag Mattheüs 28:20 werd gelezen, de tekst waarmee ik ben uitgezonden en die sindsdien nog op vele plaatsen, manieren en talen is teruggekomen.

18 mei was het vlaggendag in Haïti. Een mooie gelegenheid om ‘mijn mensen’ in Haïti een hart onder de riem te steken. Die dag hebben we de Haïtiaanse vlag gehesen. Een foto ervan bereikte Haïti en riep vele, waarderende, dankbare reacties op. Een kleine moeite, een groot gebaar, een teken van solidariteit. Het feest wordt traditiegetrouw in Arcahaie gevierd, waar de vlag in 1803 werd gecreëerd. Dit jaar werd echter uitgeweken naar Cap Haïtien voor de viering, wegens onveiligheid.

De afgelopen periode had ik de gelegenheid om ACT Alliance te helpen met het eindverslag van het werk gedaan naar aanleiding van de aardbeving in 2021. Ik mocht de verslagen van zes organisaties samenstellen, met wie ik de afgelopen jaren gewerkt heb. Mooi om met ze in contact te zijn en te lezen over al het werk dat is gedaan. Church World Service is een van de zes organisaties. Het werk naar aanleiding van de aardbeving gaat nog steeds door. Het heeft vertraging opgelopen door de moeilijke context in Haïti. Maar het is mooi om te zien dat bouwmaterialen geleverd worden, dat de bouw van waterreservoirs en huizen doorgaat, dat scholen lesmateriaal ontvangen, dat leerlingen leren over mentale gezondheid en meedoen aan psychosociale activiteiten.

Tegelijk blijft de situatie in Haïti moeilijk. Niet alleen via de officiële nieuwskanalen lees ik wat er gaande is, maar ook via dagelijks contact met vrienden en collega’s word ik op de hoogte gehouden. Fort Jacques is nog steeds in handen van bendes, wat betekent dat vrienden nog steeds niet kunnen terugkeren naar hun huis. Het aantal bendeleden neemt toe. De priester van de katholieke kerk daar heeft niet alleen de school moeten sluiten maar ook z’n huis moeten verlaten, nadat hij is bedreigd, meegenomen en bevrijd.

De kerken in Laboule 12 zijn nog steeds gesloten. Eens per maand wordt er nu bij het predikantsgezin thuis een dienst gehouden. Daar hebben ook een aantal ontheemden toevlucht gezocht. De ene keer is het geweld meer aanwezig dan de andere keer. Soms kunnen inwoners dagenlang hun huis niet uit of in. Een gezin van zes personen is ontvoerd in Laboule 12. Huizen zijn met de grond gelijk gemaakt, gebruik makend van bulldozers. Winkeliers die spullen hebben verkocht aan leden van een bende (onder bedreiging), verliezen hun handel doordat een andere bende die komt platwalsen of verwoesten, hen ervan beschuldigend dat ze samenwerkten met de rivaliserende bende. Als de mensen die ze zoeken niet thuis zijn, wordt het huis met de grond gelijk gemaakt. Als de mensen die ze zoeken wel thuis zijn, wordt het huis nog steeds gesloopt en de mensen gedood. Dieren worden eveneens meegenomen. Ook veel gemeenteleden hebben hun huis moeten verlaten of zijn alles kwijtgeraakt. Lichamen blijven op straat liggen en worden opgevreten door honden. Het is te onveilig om ze van straat te halen.

In Thomassin is de situatie niet veel beter. Drie agenten zijn gedood door bendeleden. De politie riep mensen op om het gebied te verlaten, gezien de risico’s. Scholen bleven dicht. Mijn kleine vrienden konden niet naar school en niet naar de kerk. Voordat ik naar Kenscoff verhuisde, woonde ik in Meyot. Ook daar is de situatie helaas onhoudbaar geworden. Een bende heeft het politiebureau in brand gestoken en zoveel onrust en terreur gezaaid dat vele gezinnen hun huizen hebben ontvlucht. Voorheen kwam ik evens regelmatig in Bellevue La Montagne en Greffin. Dat ligt qua kilometers niet ver bij Port-au-Prince vandaan, maar het voelde als een oase van rust, een prachtige omgeving, mooie natuur, heerlijk wandelen in de bergen. Het is gedaan met de rust nu ook hier bendeleden de controle hebben genomen. In de maand mei werden binnen 24 uur 10 personen gedood in Bellevue La Montagne. Tegelijk zijn er bendeleden door de bevolking gedood.

Mijn buren maakten angstige dagen mee toen bendes dichtbij kwamen, op de tegenoverliggende berghelling, en er hele dagen geschoten werd. Gelukkig zijn de bendeleden nog niet in Guibert zelf gekomen, maar wel op de berghellingen waarop je vanaf Guibert uitkijkt. Het is dus te zien als huizen leeggehaald worden of mensen ontvoerd. Mensen zijn uitgeweken naar Guibert om een veilig onderkomen te zoeken. Hier wandelde ik, onbekommerd en vreedzaam. Nu worden er huizen en auto’s geplunderd en in brand gestoken, mensen gedood. 400 gezinnen in Kenscoff zijn hun huizen ontvlucht.

Met financiering uit Nederland mogen er ook nog steeds mooie dingen gebeuren. In Kenscoff is training gegeven over kwekerijen, compost en groenteproductie, met name prei. Na het bijwonen van de training, hebben landbouwers zaden ontvangen om groentes te verbouwen. Het uitplanten ervan werd bemoeilijkt door de aanwezigheid van bendeleden, waardoor de boeren tijdens het planten opgeschrikt werden en op de vlucht sloegen. In Dos d’Âne krijgen docenten iedere maand salaris betaald dankzij giften vanuit Nederland. De school daar is in aanbouw, al gaat het proces nog steeds langzaam.

Door de onveilige situatie zijn veel gezinnen ontheemd. Naar schatting hebben meer dan 155.000 mensen hun huis moeten verlaten. Tegelijk ben je direct verdacht als je als onbekende ergens gesignaleerd wordt. Ontvoeringen gaan nog steeds door. Ook ambulances of privé voertuigen worden gestolen en vervolgens gebruikt voor ontvoeringen. In de eerste drie maanden van het jaar zijn 389 ontvoeringen geregistreerd. Onder hen waren twee studenten geneeskunde, die bij Delmas 75 werden ontvoerd, en een directeur van een televisiezender, bij Route de Frères, beide wegen waar ik vaak gereden heb. In l’Estère werd de directeur van DGI ontvoerd. De vice-consul van Saint Kitts en Nevis werd bij Delmas ontvoerd. Twee passagiers werden uit een bus gehaald in Martissant en meegenomen. Bij een aanval op ONA-ville zijn minstens 10 bewoners gedood en 25 ontvoerd. In de maand maart zijn 195 personen doodgeschoten, van wie 172 in het Westen. In april zijn er meer dan 600 mensen gedood.

Meer dan 25 huizen zijn in brand gestoken in Montrouis. Los van bendegeweld, leidt conflict omtrent grondbezit eveneens tot doden. Bij Source Matelas zijn zo’n 20 personen gedood en vele andere gewond geraakt bij aanvallen van bendeleden op de bevolking, als wraak of vergelding op tegenstand van de bevolking. Minstens tien huizen zijn daarbij in brand gestoken. Ouanga Bay, een hotel aan het strand van Côte des Arcadins, is geplunderd en vernield. In zes dagen tijd zijn bij Cité Soleil rond de 70 mensen gestorven en 40 gewond geraakt, als gevolg van strijd tussen rivaliserende bendes.

Ook in Artibonite blijft de situatie gespannen. Het politiebureau van Petite-Rivière de l’Artibonite is geplunderd en in brand gestoken. Een vermeend bendelid is door de bevolking gedood met een machete en zijn lichaam is verbrand. Vliegmaatschappijen verminderen de hoeveelheid vluchten, die tegelijk veel duurder worden. Bendeleden brengen de politie grote verliezen toe, zowel door het doden van agenten als door de vernieling van duur materiaal, inclusief pantswerwagens. Zelfs als het niet gaat om bendes, wordt er nog geweld gebruikt. Zo werd in Port-de-Paix een agent gestenigd en verbrand door de bevolking na een discussie tussen de agent en een chauffeur, waarbij twee burgers gewond raakten.

De bevolking keert zich nu ook tegen bendeleden. Met weinig vertrouwen in het rechtsysteem, neemt men het heft in eigen handen. Deze beweging heeft zelfs een naam gekregen: ‘bwa kale’, oftewel ‘kaal hout’. Kidnappers of bendeleden die op heterdaad worden betrapt, worden gelyncht. De politie draagt zelfs opzettelijk bendeleden over aan de bevolking. Ze weten dat er grote kans is dat de gevangenen binnen afzienbare tijd worden vrijgekocht, wegens de corruptie in het rechtsysteem. Als politie kunnen/mogen ze niet bendeleden doden. De bevolking lijkt daar geen probleem mee te hebben. Vermeende bendeleden worden onthoofd met machetes of levend verbrand. Er worden autobanden om hen geworpen en in brand gestoken. Bij Canapé Vert zijn 14 passagiers uit een bus gehaald, vermeende bendeleden. De politie heeft ze overhandigd aan de bevolking, die hen heeft gestenigd en levend verbrand. Naakte, onwaardige beelden. Afschuwelijke en onvoorstelbare taferelen, die plaatsvinden in Fermathe, Pétion-Ville, Pelerin, waar ik zo vaak langs ben gereden en gelopen. Enorm beangstigend. Hoe kan het volk kwaadspreken van bendeleden, terwijl ze zelf ook teruggrijpen op geweld? Geweld beantwoorden met geweld, het eind raakt zoek. Er wordt een samenleving gecreëerd waarin een mensenleven niets waard is, waar kinderen leren dat het geen probleem is om iemand met een machete het leven te beëindigen. Los daarvan is het rouwproces voor nabestaanden extra moeilijk als er geen lichaam is dat ze kunnen begraven.

Erover lezen en horen is erg genoeg, maar het met eigen ogen zien is nog vele malen erger. Sommige vrienden en collega’s in Haïti proberen bewust het nieuws te vermijden, om de hoeveelheid slechte berichten die ze te verwerken krijgen niet nog meer te doen toenemen. Maar als ze zich dan op straat bevinden, kan zich zomaar iets voordoen. Zo ook 2 mei. Geweld op geweld, zei een collega die voor z’n werk wat moest ophalen in Pétion-Ville en vervolgens in een file terechtkwam. Om hem heen observeerde hij agressiviteit onder de bevolking, mensen die op ramen van auto’s bonkten, identiteitsbewijzen vroegen te zien, auto’s doorzochten; een actie van de bevolking, niet de politie. Hij dacht dat er brandende autobanden op straat lagen, maar het bleek iets anders te zijn. Zes mensen werden er verbrand door de bevolking, vermeende bendeleden die ze uit handen van de politie hadden ontvangen. Je handen in de lucht steken en je overgeven betekent hier niet dat je veilig bent en niks zal overkomen.

Op een zondag had ik meerdere gemiste oproepen van Patrick. Dat zag ik pas ’s avonds, dus ik belde hem terug. Eigenlijk wilde hij me het nieuws al niet meer geven, om me geen slapeloze nacht te bezorgen. Hij vertelde over een andere Patrick, die bij SCH werkte. Met deze organisatie hebben we een kantoor en auto gedeeld, samen programma’s uitgevoerd en bestaat nog steeds een goede verstandhouding. Deze Patrick werkte er al een aantal jaren en we hebben meermalen met hem samengewerkt. Op zaterdag 1 april was hij samen met een chauffeur van SCH (eveneens een goede bekende) onderweg in Port-au-Prince, na ergens een training gegeven te hebben. Ze reden in de wijk Tabarre, toen een verdwaalde kogel hun auto raakte. De kogel ging door het raam van de chauffeur naar binnen en raakte Patrick in zijn nek. Hij stierf ter plekke. Geen woorden voor. Twee mensen die gewoon hun werk proberen te doen. Hij heeft het met zijn leven moeten betalen, 41 jaar jong. SCH heeft al veel ellende meegemaakt de afgelopen jaren. Een andere medewerker is overleden aan COVID-19. Er is meermalen ingebroken op hun kantoor. Een andere chauffeur is eens onder schot aangehouden nadat hij uit de bank kwam. Een medewerker doodgeschoten tijdens het doen van z’n werk, erger kan niet. Daarna heeft het nog een maand geduurd voordat het lichaam werd vrijgegeven voor de begrafenis en aansprakelijkheidsissues waren behandeld.

Als het niet menselijk geweld is, zijn er wel andere problemen. Er brak brand uit op de markt in Pétion-Ville, waarbij vele kleine winkeliers hun handel en inkomsten hebben verloren. Na een lange periode van droogte heeft veel regen nu geleid tot overstromingen en aardverschuivingen, inclusief doden en vernielde woningen. Het water heeft hele inboedels meegesleurd. Het migratie programma van Biden leidt tot een nog grotere exodus van geschoolde mensen, met name artsen. De reeds zwakke gezondheidszorg verslechtert hierdoor nog meer. Patiënten zijn het slachtoffer. Op dit moment zijn de problemen in ziekenhuizen enorm. De staatselektriciteit ligt er volledig uit, waardoor ziekenhuizen alleen via generatoren in elektriciteit kunnen voorzien, maar zonder brandstof kunnen die niet draaiend gehouden worden en het brandstoftekort duurt voort. Hierdoor hebben ziekenhuizen weer hele afdelingen moeten sluiten. Bijna 9.700 banen zijn verloren gegaan in de textielsector, door onveiligheid, gebrek aan brandstof en moeilijkheden om orders op tijd te vullen. De algehele situatie heeft een zodanige verslechtering van de voedselvoorziening tot gevolg gehad, dat Haïti nu wereldwijd een van de zeven landen is met de grootste honger.

Het valt me zwaar om dit te schrijven. Stress en spanning leiden tot lichamelijke problemen onder kennissen en vrienden in Haïti. Ik herinner mezelf aan het gesprek met een goede vriend van me, die me wees op de lichtpuntjes. Er is altijd licht, zei hij. Mensen die niet ontmoedigd raken, die recht en juist proberen te handelen, die anderen aanmoedigen om zich niet in te laten met geweld, die zich blijven inzetten voor anderen, of het nu is door een huis te bouwen, zaden of dieren te verstrekken, een waterreservoir te bouwen, of psychosociale steun te bieden. Als dat ook nog op zou houden, gaat de deur naar zelfmoord verder open, of naar het toetreden tot een bende. Een andere vriend zei: “We gaan door om dorpen te helpen goede dingen te vinden, zolang God ons genadig is en middelen geeft om mensen te helpen.” Docenten zeiden over de training over trauma die ze bijwoonden: “Ware het niet voor deze activiteit, dan zouden we al op een boot gestapt zijn om dit land te verlaten.” Ze waren wanhopig. De licht van hoop wordt verspreid door alle mensen die blijven bidden en strijden voor positieve verandering. Er zijn vele lichtjes. Bewonderenswaardig om dat in een donkere situatie te kunnen blijven zien en zeggen.

In juni zouden er eigenlijk twee vrienden uit Haïti op bezoek komen in Nederland, maar het is te riskant om naar de ambassade te gaan voor een visumaanvraag. We wachten geduldig op een volgende gelegenheid. Ik had zelf ook gehoopt om enige tijd in Haïti door te brengen, maar tot nu toe adviseren m’n kennissen me om nog niet te komen. Laatst ontving ik een kaart waarop stond geschreven: “Als vooruitkijken je bang maakt en achteromkijken pijn doet, kijk dan omhoog, God zal je helpen.” Het omschreef goed hoe ik me vaak voel, denkend aan Haïti.

De deuren van de kerk in Drogeham gaan nog steeds elke zondag open. Laatst klonk de vraag of we beseffen hoe goed we het hebben, wat voor voorrecht het is dat we elke zondag naar de kerk mogen komen. We klagen en mopperen, in plaats van dankbaar te zijn dat we mogen samenkomen, dat we leven in vrijheid, vrede en welvaart. We zijn bevoorrecht maar beseffen het vaak niet. Laatst kwam ik op een tegel de volgende tekst tegen: “God vervult niet al onze wensen, maar wel al Zijn beloften.” Een goede herinnering. Met Pasen werd dit gezongen met de volgende woorden:

“In de nacht van strijd en zorgen

Kijken wij naar U omhoog

Biddend om een nieuwe morgen

Om een toekomst vol van hoop

Ook al zijn er duizend vragen

Al begrijpen wij U niet

U blijft ons met liefde dragen

U die alles overziet

U geeft een toekomst vol van hoop

Dat heeft U aan ons beloofd

Niemand anders, U alleen

Leidt ons door dit leven heen

U heeft ons geluk voor ogen

Jezus heeft het ons gebracht

Mens, als wij, voor ons gebroken

In de allerzwartste nacht

U geeft een toekomst vol van hoop

Dat heeft U aan ons beloofd

Niemand anders, U alleen

Leidt ons door dit leven heen

U bent God, de Allerhoogste

God van onbegrensde macht

Wij geloven en wij hopen

Op het einde van de nacht”