Moeilijke tijden

Zo langzamerhand weet ik niet meer wat te zeggen of schrijven, hoe te reageren, als er weer een slecht nieuws bericht uit Haïti mijn kant op komt. Het is alsof mijn limiet is bereikt, alsof er niet meer bij kan. Een kind hoort niet te huilen van angst om ontvoerd of doodgeschoten te worden als hij naar school gaat. Een ouder hoort niet alles wat moeizaam in vele jaren is opgebouwd, ineens afgebroken te zien worden door bendeleden. Ouders raken ontmoedigd, verliezen hoop, zien geen toekomst in hun land, voor hun kinderen, voor zichzelf. Kinderen zijn getraumatiseerd, spelen niet, blijven alleen in een hoekje zitten, rennen weg als ze een geluid horen, zitten te rillen van angst als ze schoten horen. Het leven heeft geen zin meer. Mensen weten niet wat te doen. Het land is een hel. Het snijdt door m’n ziel, om zulke woorden te horen en lezen.

Van steeds meer mensen hoor ik dat ze op zoek zijn naar een paspoort, visum, of ticket. Een aantal verlaten Haïti als onderdeel van het programma van president Biden. Onder hen zijn mensen die veel geld betalen aan iemand die hun sponsor wil zijn. Zo zou het niet moeten zijn, mensen geld afhandig maken die vluchten omdat ze hun leven niet zeker zijn. Sinds januari zijn er al 67.926 Haïtianen als onderdeel van dit programma naar Amerika vertrokken. Onder hen zijn vele hoogopgeleiden. Het verandert echter niets aan de situatie in Haïti, lost het probleem niet op. Tijdens de duur van het programma, twee jaar, mag men niet terugreizen naar Haïti. Gezinnen raken verdeeld. Maar ook illegale migratie pogingen gaan door. De overheid van Panama heeft laten weten dat het aantal migranten die de gevaarlijke jungle oversteekt nu al hoger is dan het totaal van heel 2022.

Bendeleden zetten hun geweld voort. Zowel de politie als de bevolking reageren met geweld, waarop bendeleden wraak nemen. Zo blijft een vicieuze cirkel van geweld in stand. Bendeleden vielen Liancourt aan als wraak op een van hun aanhangers die door de bevolking gedood was. Als gevolg vielen er onder de bevolking minstens 3 doden, diverse gewonden, werden 4 personen ontvoerd en tien huizen in brand gestoken. 18 augustus zijn er in Liancourt 21 personen ontvoerd. Diezelfde dag hebben mensen van de bevolking 4 bendeleden gedood. Ook in Canaan werd wraak genomen. Nadat 8 bendeleden door de politie waren doodgeschoten, moesten inwoners van Onaville en omgeving het vergelden. Minstens tien huizen werden in brand gestoken.

De afgelopen weken is de aanwezigheid van bendes in Tabarre, Croix-des-Bouquets, Pétion-Ville, Delmas en Carrefour Feuilles toegenomen. Er wordt geschoten, gedood, verwond, ontvoerd, verkracht. Binnen een week tijd verlieten 5.000 mensen Carrefour Feuilles wegens bendegeweld. Volgens mensenrechtenorganisatie RNDDH zijn er in de eerste helft van augustus 73 mensen vermoord, van wie 54 in Carrefour Feuilles. Huizen zijn geplunderd en in brand gestoken. Mensen zochten hun toevlucht op het terrein voor de Amerikaanse ambassade in Tabarre maar werden door de politie weggestuurd. Winkels moeten gesloten blijven. Hoe kunnen scholen straks openen?

In de nacht van 14 op 15 augustus werd een wethouder vermood in zijn huis in Decayette, een wijk van Port-au-Prince, samen met zijn vrouw en zoon. Dit was wraak voor zijn steun aan een brigade om bendes tegen te houden. Enkele uren eerder waren vijf mannen en twee vrouwen van een gezin levend verbrand toen hun huis in Carrefour Feuilles in brand werd gestoken. Dit was eveneens wraak op steun aan een brigade.

Ook op doorgaande wegen duurt de ellende voort. Op 22 augustus werd een bus van Patrick coach line van de weg gehaald door beneleden nabij Tibwadòm. De passagiers zijn ontvoerd. Nabij Gonaïves (Route Nationale 1) zijn mensen ontvoerd en werd de chauffeur van een taptap gedood. Drie boeren werden vermoord in Kafou Pèy terwijl ze onderweg waren naar hun akkers. Mensen die gewoon hun land bewerken. Wat is het probleem?

Ongestraft gaan de bendeleden te werk, die inmiddels met grotere aantallen zijn dan het aantal politieagenten. Het rechtssysteem zit krom in elkaar. Bendeleden lijken ongestraft te kunnen doen en laten wat ze willen. Tegelijk is iemand die tot 1 jaar cel was veroordeeld pas na 9 jaar vrijgekomen. Hij was gevangen gezet nadat hij in een gevecht verzeild was geraakt. Z’n dossier was kwijtgeraakt. Er moest een mensenrechtenbureau aan te pas komen om hem eindelijk vrij te krijgen.

Twee personen die verdacht werden van bende activiteiten werden gelyncht en verbrand in Chambellan, Grand Anse. Zij werden beschuldigd van de moord op twee jongelui. Ook iemand die verdacht werd van diefstal van vee werd gelyncht in Grand Anse (Roseaux). Tussen 24 april en half augustus zijn meer dan 350 mensen gelyncht door de bevolking.

Een gynaecoloog werd ontvoerd in Tabarre toen hij uit een supermarkt kwam. Een andere arts, werkzaam voor het Ministerie van Gezondheid, werd ontvoerd tussen Delmas 31 en 33 toen hij thuiskwam. Een Amerikaanse verpleegkundige en haar dochter werden ontvoerd op het terrein van hun organisatie in Port-au-Prince (El Roi Haïti).

Bij een aanval op een konvooi die aan het laden was bij Rhum Bakara in Croix-des-Bouquets zijn twee werknemers gedood, 4 verwond en 8 ontvoerd. Tevens zijn vrachtauto’s met koopwaar ter waarde van $ 200.000 - $ 300.000 meegenomen. 3 vrachtauto’s zijn in brand gestoken en 8 meegenomen. Ook het kantoor is vernield en beroofd.

Vijf personen in een taptap in Delmas werden midden op de dag vermoord. Dezelfde dag stierven ook mensen in Delmas 33 en Gérald Bataille. Zeven passagiers van een taptap in Delmas 31 werden gedood door schoten vanuit een rijdende auto. In een taptap? Waarom? Ook verdwaalde kogels blijven slachtoffers maken. Intussen staat een bendeleider met de bijnaam Barbecue gewoon een persconferentie te geven. Hoe is zoiets mogelijk?

Andere soorten van geweld gaan eveneens door. Zo is een man onthoofd die werd verdacht van hekserij, in Saint-Louis du Sud. Tropische storm Franklin is over de Dominicaanse Republiek gegaan maar heeft Haïti gespaard.

Problemen in Fort Jacques duren voort. Vele schoten zijn er gelost. Kinderen en volwassenen zijn verdwenen. Zo nu en dan worden kadavers gevonden in de struiken, van mensen die ze al een tijdje niet meer hadden gezien. Op de 6^e verjaardag van een klein vriendinnetje van me krijg ik te horen dat hun huis volledig is leeggehaald. Zelfs haar nieuwe jurk is meegenomen. Wat de bendeleden niet nodig hadden, hebben ze kort en klein geslagen. Ook zij zijn ontheemd.

Van een heleboel slachtoffers worden de lichamen verbrand en niet vrijgegeven. Dat maakt het verwerkingsproces nog moeilijker, als familieleden vermoeden dat een geliefde door bendegeweld of wraak om het leven is gekomen maar geen lichaam hebben om te begraven. Zo hoor ik dat een chauffeur op zoek is naar het lichaam van een van z’n kinderen, die waarschijnlijk door de bevolking is vermoord op verdenking van betrokkenheid bij criminele activiteiten. Het lichaam is verbrand en ze willen de lichaamsresten niet aan de familie geven voor een begrafenis.

Het is moeilijk voor ouders om plannen te maken en de kinderen in te schrijven voor school, als ze niet eens in hun eigen huis kunnen komen. Waar moeten ze dan naar school? Vrienden van me die eveneens ontheemd zijn, vertelden me dat mensen denken dat ze geld hebben, of dat ze een brigade helpen om bendeleden buiten te houden, dus hebben ze het op hen voorzien. Vele gezinnen in die omgeving zijn verdreven uit hun huizen. Toen bendeleden de deur bij het huis van een neef van deze vrienden hoorden openen, bestormden ze het huis direct. De neef vluchtte weg en brak z’n been bij een val. Waarom mag iemand niet gewoon rustig in z’n eigen huis blijven wonen? Dit was een vreedzame omgeving. Wat is er toch aan de hand? Het is niet te vatten, niet te begrijpen, niet te volgen.

Rond de 200.000 mensen hebben hun huis moeten verlaten, van wie 131.000 in Port-au-Prince en omgeving. Ook bekenden in Duvier zijn op de vlucht geslagen. Een van hen schreef me dat Duvier bijna niet meer bestaat en volledig in handen is van bendeleden. Iedere dag sterven mensen enkel omdat ze in hun eigen huis willen blijven wonen. De hele situatie heeft uiteraard ook impact op de werkgelegenheid en voedselveiligheid. In dorpen zoals Duvier en Fort Jacques wonen veelal landbouwers. Die hebben nu moeten vluchten en zijn dus gelijk hun bron van inkomsten kwijt. UNICEF schat in dat meer dan 100.000 kinderen het risico lopen om te sterven van honger.

Van een andere bekende hoorde ik dat gewapende mannen hun kantoor binnendrongen in Turgeau, midden op de dag. Ze dwongen hem op de grond te gaan liggen, met een wapen tegen zijn hoofd. Twee andere collega’s werden eveneens gevloerd. De administrator werd meegenomen, plus geld en telefoons. Hij raakte zozeer getraumatiseerd dat hij Port-au-Prince heeft verlaten en naar Ouanaminthe is vertrokken, z’n geboorteplaats. Hij heeft al zoveel geleden.

De bestemmingen die voorheen daguitjes waren vanuit de stad, in Kenscoff, zijn gesloten. Haïti is zo’n prachtig land, heeft zoveel te bieden. Maar nu is er geen sprake meer van om aan de wandel te gaan, naar het strand, of een waterval. Ook tijdens vakantie blijft men thuis. Weggaan betekent risico nemen.

Telecommunicatiebedrijven ondervinden eveneens problemen van het bendegeweld. Als er kabels kapot zijn of gesaboteerd, is het niet eenvoudig om er techniciens naartoe te sturen en het probleem op te lossen. Internet werkte dus niet.

Een oud-collega schrijft me. Zijn gezin is nu al lange tijd hun huis in Croix-de-Bouquets ontvlucht. Ze hebben toevlucht gezocht bij een broer in Tabarre. Maar daar is de situatie nu zodanig dat ze ook daar moeten wegvluchten. Tweemaal ontheemd. Bovendien is een goede vriend van het gezin, die bij hen woonde, gestorven in het geweld in Tabarre.

Kenia heeft aangegeven bereid te zijn om multinationale strijdkrachten te leiden. Dit is bedoeld om de politie te helpen om de situatie in het land te normaliseren. Maar waarom horen we zo weinig over degenen die de bendes financieren en hen van wapens voorzien? Volgens een commissie van ontwapennig is het aantal bendes verdubbeld sinds 2019 (toen er 162 waren) en het aantal bendeleden verdrievoudigd (wat er 3.000 waren).

Tussen 1 januari en 15 augustus zijn 2.439 mensen gedood in het bendegeweld en 902 gewonden gevallen, volgens de VN. Dit zijn meer doden dan bij orkaan Matthew. En waarschijnlijk zijn het er in werkelijkheid nog meer dan deze schatting, want wie kan de lijken tellen als ze verbrand en verborgen worden? Ik heb geen woorden meer voor al die ellende.

Ik ben nu al een aantal dagen aan het proberen om deze tekst te schrijven, maar het wil niet lukken. Het drukt me terneer. Of ik nu zelf fysiek in Haïti ben of niet, het raakt me diep. En elke dag dat het verhaal niet afkomt, stapelen de berichten met slecht nieuws zich nog meer op.

Dan komt het verbijsterende nieuws dat een dominee zijn gemeenteleden heeft opgedragen om gewapend met machetes en stukken hout de bende in Canaan uit te roeien. Hij had hen verzekerd dat er niet op hen geschoten zou worden. Een onbegrijpelijke actie, die tot bloedvergieten heeft geleid. Bendeleden openden het vuur op de gemeenteleden. Minstens 9 mensen zijn overleden, een tiental gewond geraakt en een onbekend aantal ontvoerd. Het aantal slachtoffers kan nog oplopen.

De wereld staat in brand, letterlijk en figuurlijk. Wateroverlast, regen, aardverschuivingen, overstromingen, brand, hagelstenen zo groot als tennisballen, de president in Niger afgezet, moord op een presidentskandidaat in Ecuador.

Het is moeilijk, Margot, zegt een vriend. Dan klemmen we ons weer vast aan een sprankje hoop en goed nieuws. Het werk aan de school in Dos d’Âne gaat door. Het eerste gebouw van drie lokalen is al zover dat alle muren volledig opgetrokken zijn en deels bepleisterd. Ik mag een handje helpen met het schrijven van nieuwe plannen voor het verstrekken van geiten en varkens in het Noordwesten en Grand Anse. En ook met verslaggeving van ACT Alliance naar aanleiding van het werk gedaan na de aardbeving. 14 augustus was het alweer twee jaar geleden dat een zware aardbeving grote schade aanrichtte in het zuidwestelijke deel van het land.

Er zijn nog steeds diverse schooldirecteuren die me op de hoogte houden van het reilen en zeilen. Zo ontving ik goed nieuws over de eindexamenresultaten. Van de ene school waren alle 33 leerlingen geslaagd, van een andere school 14 van de 15. De boeken die een aantal jaren geleden aan hen zijn verschaft, helpen hierbij. Sindsdien zijn de slagingspercentages gestegen, gaven de directeuren aan. Ook de steun aan docenten heeft geholpen. Helaas is het Ministerie van Onderwijs nog steeds niet in staat om alle docenten maandelijks van een salaris te voorzien. Slechts 15% van alle scholen worden gerund door de overheid en zelfs daar krijg niet iedereen een salaris betaald, niet op tijd, en niet veel.

Op een zondag ontving ik van een vriend en broeder een samenvatting van de preek die hij die dag had gegeven over het thema ‘niet van de wereld’. Hij zei dat mensen steeds meer gericht zijn op geld, dat ze informatie verkopen, mensen ontvoeren, gericht zijn op eigen belang. Een actueel en heftig onderwerp. We wonen in de wereld, maar zijn niet van of voor de wereld. Hij riep op om niet meer waarde aan dingen te hechten dan aan God. We worden beproefd om trouw te blijven dienen. Mensen zijn zo gericht op eigenbelang dat ze hun eigen familie verklikken, verkopen (laten ontvoeren), of zorgen dat ze hun baan kwijtraken. Het sloot eigenlijk wel mooi aan bij een preek in Drogeham. Hoe komen we aan ons bezit en hoe gaan we ermee om. Verkrijgen we het niet oneerlijk? Bendeleden duidelijk wel, maar het kan ook op subtielere manieren oneerlijk gaan. Hebzucht is een gevaarlijk iets.