Oeganda

In februari had ik zowel een bezoek aan Oeganda als Ghana op het programma staan. Voor beide landen was een visum nodig. Mijn paspoort was nog op de ambassade van Ghana, terwijl de datum van mijn reis naar Oeganda bijna was aangebroken. De dag voor vertrek, 2 februari, kon ik gelukkig mijn paspoort ophalen in Den Haag. Mijn vader vergezelde me. We maakten een wandeling door de stad, met mooie architectuur. Het Vredespaleis, Binnenhof, het torentje, Mauritshuis, Paleis Noordeinde. Vele ambassades, van Argentinië, Griekenland, Portugal, Sri Lanka, Rusland, Canada en noem maar op. Mooie, historische gebouwen. We komen niet zo vaak in de plaats waar de regering zetelt.

Aangezien ik vrijdag 3 februari in alle vroegte op Schiphol moest zijn, bracht ik de nacht in Amsterdam door. Op het vliegveld ontmoette ik mijn reisgenoot Anne. World Servants heeft voor elk land een tweetal vrijwilligers dat zogenaamde setupreizen uitvoert, waarbij projecten van het huidige jaar voorbereid worden, projecten van voorgaande jaren bezocht en van volgende jaren alvast gelocaliseerd. Een van de mannen kon helaas niet mee, waardoor we met z’n tweeën waren.

Een prachtig uitzicht vanuit het vliegtuig. Eerst de besneeuwde bergtoppen in Europa. Duitsland, Oostenrijk, Kroatië, langs de Adriatische Zee, Griekenland. Heel mooi. Toen de bruine woestijn, met zand, stenen en zo nu en dan een rivier. Het vliegtuig maakte een tussenstop in Kigali, Rwanda. Kigali lijkt heel mooi gelegen te zijn, zelfs in het donker. Het ligt in de heuvels, aan de hoogteverschillen te zien. Zo konden we mooi uitkijken op lichtjes, wegen, auto’s, gebouwen. Het ging verder naar Entebbe, Uganda, voor de laatste 340 kilometer. Eerst werden onze bewijzen van inenting tegen gele koorts bekeken. Daarna door migratie. Buiten zag Anne zijn naam op een briefje staan. Een man in net pak met daaronder slippers kwam ons ophalen. De shuttle was een eenvoudige, lage auto. De chauffeur zei dat hij het parkeren moest betalen. Verderop stopte hij zonder iets te zeggen en stapte uit de auto. Blijkbaar moest hij even wat bij een supermarkt halen... Moet kunnen. Op grote borden bij het vliegveld was te lezen: “Uganda, pearl of Africa.” Van Haïti, de parel van de Antillen, naar de parel van Afrika.

Om half twaalf ‘s avonds waren we bij Central Inn hotel, Church Road. Na enkele uren slaap liepen we de halve traptreden af. Vanuit de kamer zicht op een mooie oranje lucht, zonsopgang. Vogels tjirpten. Om acht uur waren drie mannen van African Evangelistic Enterprise (AEE) Uganda er, de partnerorganisatie van World Servants. Eerst water halen bij een supermarkt en pinnen bij een bank. Grote bedragen, aangezien de wisselkoers ongeveer 3800 shilling voor een euro is.

Toen begon de reis naar Arua, in het noorden, waar we zo’n 12 uur over gedaan hebben. Het straatbeeld leek heel bekend, vergeleken met Haïti en ook met Kenia. Van alles aan de kant van de weg: bedden, watertanks, schoenen, kleren, fruit, plastic teilen, houtskool, markten. Gebouwen van betonblokken maar vooral van bakstenen. Stapels bakstenen aan de kant van de weg. Busjes als openbaar vervoer. Christelijke teksten, waarvan een achterop een truck las: “Relax, Jesus is in control.” Ik herkende ‘pigeon peas’ op de akkers (een soort erwten), zag bananenbomen. Verder worden er vooral bonen, maïs, cassava en zoete aardappelen verbouwd. In Luweero stopten we om ananas te kopen. Daar werden ook geroosterde bananen verkocht.

De hele rit ging over asfaltwegen. Op een gegeven moment kwamen er wel meer gaten in de weg, maar vergeleken bij Haïti kon ik het geen slechte wegen noemen... Bij Entebbe en Kampala was eerst zelfs een stukje snelweg. Verderop richting het noorden deels grind en veel stof. Ik zag mensen water pompen en jerrycans vullen. Veel rode grond. We stopten voor lunch bij Kabalega diner. Bekende ingrediënten maar andere vormen. Kip in pittige curry, chapati en rijst, ananassap.

Oeganda was een van de eerste landen dat als kind al mijn belangstelling had. Ik weet nog dat ik las over Lord’s Resistance Army en kindsoldaten. Deze kinderen werden in het noorden van Oeganda ontvoerd en ingelijfd in dit leger. Met andere woorden, in het gebied waar wij naartoe gingen. De leider is nooit opgepakt en houdt zich nog steeds ergens verborgen. Het leger zelf is niet langer actief in Oeganda. Ik heb een boek hierover gekocht in een boekwinkel in Kampala. Een afschuwelijk relaas van meisjes die ontvoerd werden van hun school in Aboke.

AEE heeft diverse kantoren in Oeganda (en daarbuiten), waaronder in de hoofdstad Kampala, Arua, en richting het oosten (Jinja). De focus ligt op onderwijs en livelihoods. Het laatste heeft te maken met groepen mensen die hun middelen bij elkaar leggen om samen te sparen en leningen te verstrekken, terwijl ze training volgen over diverse onderwerpen, leren over bodembescherming (vruchtbaarheid, erosie, compost, natuurlijke insecticide). AEE heeft ook drie vakscholen en een kliniek. Het onderwijs gaat vooral om kwaliteit, met training voor docenten, beschikbaarheid van lesmaterialen, maar ook training over het gebruik van braille en doventolken, en versneld onderwijs voor kinderen die pas op latere leeftijd naar school zijn gegaan. Red een Kind is een belangrijke partner van AEE die deze programma’s mogelijk maakt.

World Servants draagt bij aan de bouw van klaslokalen. AEE werkt samen met de overheid, ook op het gebied van bouwnormen. Er zijn weinig natuurrampen, afgezien van hevige wind of regen, of aardverschuivingen. Muren worden gebouwd van bakstenen, die ter plekke gemaakt worden van aarde, waarna ze in een soort ovenvorm opgestapeld worden en er een daglang vuur onder gestookt wordt om de stenen te bakken.

We reden langs Karuma en staken de rivier de Nijl over. We zagen koeien met hele lange hoorns, bavianen. Er verschenen een aantal giraffes aan de kant van de weg en verderop een olifant. Dit is in de buurt van een nationaal park. Engels is jarenlang de enig officiële taal van Oeganda geweest, hoewel er in totaal maar liefst 41 talen worden gesproken. Vorig jaar is Kiswahili als tweede officiële taal aangenomen. Aangezien Idi Amin deze taal echter gebruikt om mensen te martelen, zijn veel mensen geen liefhebber van Swahili. De huidige president is al sinds 1986 president. Alle minister-presidenten hebben hun termijnen volbracht, zo heel anders dan in Haïti.

Oeganda is het land met de meeste migranten in Afrika en heeft wereldwijd op twee landen na de meeste migranten. Ze hebben een open beleid. Migranten kunnen handel drijven, werken, grond kopen, naar school gaan. Er wordt niet gediscrimineerd, Oegandezen zijn vriendelijk en verwelkomend naar migranten. In andere landen wordt gevraagd: wanneer vertrek je?

Vanuit het noorden van Oeganda is veel handel/export naar Zuid-Soedan. We zaten in het grensgebied met Zuid-Soedan en Democratische Republiek Congo. Er zijn tevens veel internationale organisaties die hun kantoren in Arua en omgeving hebben en van daaruit in Zuid-Soedan werken. Hier en daar liggen oude treinsporen, niet langer in gebruik, hoewel het plan is om weer een treinnetwerk op te zetten. Het land exporteert vis en koffie.

Onderwijs begint met drie jaar kleuterschool, dan 7 jaar basisschool, gevolgd door 6 jaar middelbare school. Na 4 jaar middelbare school kan een leerling overstappen op beroepsonderwijs, na 6 jaar kan men verder met de universiteit. Het is echter moeilijk om werk te vinden. Er zijn ontzettend veel jonge mensen die werk zoeken. Daarom komt er meer en meer nadruk op het leren van praktische vaardigheden. Veel scholen zijn kostscholen, vooral middelbaar onderwijs, maar ook basisonderwijs.

Via Nebbi en Dubai kwamen we uiteindelijk rond half negen ’s avonds in Arua aan, waar we in een keurig onderkomen verbleven, Hunter’s nest. Mooi terrein, kleurige bomen en bloemen. Prachtige zonsondergang vanuit de auto. In de avond en nachte koelde het wat af. Het is zomer in Oeganda om deze tijd van het jaar, op het zuidelijk halfrond. Entebbe ligt op 1180 meter hoogte en Arua op 1196 meter. Veiligheid is verbeterd in Oeganda, het is nu geen enkel probleem om in het donker te reizen. Het tegenovergestelde van Haïti. De naam Arua komt van een voormalige gevangenis. Aru betekent gevangenis. Het is eveneens de regio waar Idi Amin vandaan komt, die van 1971 tot 1979 een terreurbewind heeft gevoerd.

Zondagochtend na een ontbijt waarbij vooral warm eten lag (gebakken plantains, aardappels, chapati, maar ook banaan, watermeloen, thee en verse sap) voegde Mary zich bij ons om ons mee te nemen naar de kerk. Het was mooi om de mensen met wie ik digitaal kennis had gemaakt nu in levende lijve te kunnen ontmoeten. We gingen naar Emmanuel Cathedral, een grote kerk, Church of Uganda (Anglican Church). Dit is de grootste kerk van Oeganda, erfenis van kolonisatie door het Verenigd Koninkrijk. Het leek veel op een katholieke dienst. Het was de tweede Engelse dienst van de dag. Er werden bekende melodieën gezongen. Er was een koor en instrumenten. Er werd gelezen uit 2 Timotheus 3, Mattheus 15. Een vrouw preekte over Anglicaanse tradities en met name over homoseksualiteit, wat in Oeganda verboden is.

De middag gebruikten we om de rest van de week voor te bereiden, onder het genot van thee met gember en melk. We bespraken alle te bezoeken projecten een voor een, met name de twee waar dit jaar een groep jongelui naartoe gaat. Het was een goede, amicale sfeer.

Maandag 6 februari begonnen we met onze bezoeken. Het was de eerste dag van het nieuwe schooljaar. De drie bezoeken van deze dag waren allemaal aan gemeenschappen die steun hadden gevraagd voor het bouwen van een kleuterschool. De overheid is meer betrokken bij het bouwen van basisscholen, maar minder bij kleuterscholen. Vandaar de vraag aan AEE om hulp.

Onze eerste bestemming was Tuku (wat betekent: de plaats waar niks groeit...). Peter van AEE had al tegen me gezegd dat ik wat Lugbara moest leren, om me voor te kunnen stellen. Ik hou van talen dus ik heb m’n best gedaan om wat woorden op te pikken. Al is het enkel een groet of een dank, mensen waarderen de moeite en kunnen erom lachen. De gesprekken vonden plaats in de schaduw van een grote boom. In Tuku is men naast een basisschool een kleuterschool begonnen, al was er geen ruimte voor. De peuters krijgen tijdelijk les in een gebouwtje van de kerk. De basisschool telt maar liefst 700 leerlingen, in onvoldoende klaslokalen. Vooral in de eerste klas zitten veel leerlingen. Tijdens COVID-19 waren scholen 2 jaar gesloten, waardoor leerlingen niet naar school konden. Daardoor zijn er nu in de eerste klas veel meer leerlingen. Van plaatselijke materialen (hout voornamelijk) is een speelplaatsje gemaakt met schommels en een klimrek. Aanwezigen legden uit waarom een kleuterschool belangrijk is, wat vooral te maken heeft met het leren van Engels maar ook met zelfvertrouwen en respect. Officiële examens zijn in het Engels.

We bekeken het gebouwtje van de kleuterschool, waar kinderen op een zeildoek op de grond zitten, met weinig tot geen lesmaterialen. Ook de basisschool bezochten we, evenals potentiële accommodatie voor een groep jongelui.

Vandaar ging het naar Alianda 1. Deze kleuterschool was recent opgericht, vorig jaar, en functioneerde met 1 klas in plaats van de gebruikelijke 3 klassen (baby, middle, top). Ook hier kregen de leerlingen les in een rond gebouwtje dat van de kerk is, met een laaghangend rieten dak en open rechthoeken als ramen. Ik werd gewezen op lokaal gemaakte bijenkorven, die in bomen worden gehangen. Honing is een van de specialiteiten van dit gebied. ‘Shea butter’ is een tweede. Er wordt veel cassava verbouwd in dit gebied. Ook zagen we ‘jackfruit’ in een boom.

Daarna lunch op het kantoor van AEE in Terego. Een soort maïsdeeg wordt met de handen door saus gehaald. Witte bonen erbij, kip, iets dat lijkt op spinazie, tomaat. Banaan en ananas na.

Bij de tweede Alianda was de situatie weer heel anders. Er is een kerk, waarin de kleuters les krijgen, gescheiden door gordijnen. Er staan nog een paar kleine hutten van bakstenen en met een rieten dak omheen, waar 4 klassen van de basisschool les krijgen. Het zijn kleine, lage ruimtes. En nu waren er nog maar weinig leerlingen, omdat het de eerste schooldag was. Een van de klassen krijgt les onder een boom, waar een bord tegenaan stond.

Hier ontmoetten we een oud-docent van Peter. De aanwezigen vertelden over het belang van de kleuterschool, om Engels te leren, respect te leren, jonger en sneller te leren, maar ook om te leren vergeven, netter te leren schrijven, in kleinere groepen beter gecontroleerd te kunnen worden, meer zelfvertrouwen te krijgen en in het openbaar te spreken. De oud-docent van Peter herinnerde zich hoe moeilijk het was voor Peter zelf om lessen te volgen, gezien de omstandigheden. Hij zei: “Van waar de zon opgaat tot waar de zon ondergaa,t zijn mensen de kans op onderwijs kwijtgeraakt.” Graag willen ze daar in Alianda een verandering in maken. “Als we samenwerken, kan deze plaats gaan stralen,” zo werd er gezegd. De oud-docent van Peter heeft zijn huis aangeboden als eventuele accommodatie. Het waren mooie gesprekken, ook met grapjes, goede, ontspannen sfeer. Als men het ergens mee eens is, klapt men instemmend.

AEE heeft 320 werknemers. De meerderheid hiervan is betrokken bij drie vakscholen en een ziekenhuis. 57 werken aan andere programma’s. De chauffeur die ons reed, werkt al sinds 1981 voor AEE. Ze hebben nauwe samenwerking met overheidsinstanties. ’s Avonds kwam een onderwijsvertegenwoordiger van het districtkantoor bij ons op bezoek in Arua.

Dinsdag kregen we een ‘rolex’ als ontbijt. Niet een horloge, maar een rol van ei met groente in deeg. Deze dag begonnen we bij St. John’s school in Aripezu village. We werden door een zacht zingend groepje kinderen ontvangen, die het schoolgebouw uit kwamen lopen. Deze school is opgericht in 2019 en bestaat uit zowel kleuteronderwijs als basisonderwijs. De kerk en een ander gebouwtje worden gebruikt, terwijl een aantal klassen les krijgen op de rotsen onder een boom. We zaten in principe in hun ‘buitenluchtlokaal’, dus de leerlingen luisterden vanaf de stenen mee. “Als het regent, sturen we ze naar huis.” Kinderen moesten voorheen ver lopen naar school, met alle risico’s vandien, en twijfels van de ouders of de leerlingen wel daadwerkelijk naar school gingen.

Ook hier werd accommodatie aangeboden voor een eventuele groep jongelui, al maakt men zich overal wel wat zorgen of de Nederlandse jongelui hun eten wel kunnen eten, en of ze wel op matten kunnen slapen in plaats van matrassen. Er lag al een hele partij bakstenen klaar voor een toekomstig gebouw. Vrouwen waren bezig de geoogste sorghum te bewerken.

Vandaar ging het naar Omgboa, waar in augustus drie lokalen gebouwd gaan worden voor kleuters. We troffen ze nu op de grond aan, buiten, op een zeildoek, onder een boom, waar een leraar op een bord dingen voor hen tekende. De basisschool zat ernaast, in een oud kerkgebouw met zulke gehalveerde muren dat je van buiten zo naar binnen kijkt. Er zaten ook een aantal leerlingen onder een rieten afdakje, met stenen als stoelen.

We gingen in gesprek met een groep mannen en vrouwen, die een aantal jonge kinderen bij zich hadden. Eentje kwam met een grote grijns steeds wat dichter naar ons toe. Ook hier is men al druk bezig met stenen bakken. De groep gaat slapen in het nieuwe kerkgebouw, waar nu nog geen dak op zit. Tegen die tijd zal de omgeving groen zijn, als het regent. Nu was het dor en droog. Ook hier zijn de gevolgen van klimaatverandering merkbaar, met regenseizoenen op andere momenten dan voorheen en minder vruchtbare grond.

Vervolgens een tussenstop bij het sub-county kantoor in Bileafe, voor een beleefdheidsbezoek aan de plaatselijke overheid. De man was positief over AEE en zei: “Jullie hebben een hele goede partner gekozen in AEE. Als je naar ze kijkt, zie je eerlijkheid en hoop in hun gezichten. Ze werken goed en zijn goed georganiseerd. Ze hebben werkelijk een impact op de levens van de gemeenschappen. Jullie steun vindt de juiste mensen.” Het was voor mij verrassend dat de overheid hulp aanbiedt aan organisaties, in plaats van hulp vraagt. Ze bieden kantoorruimte aan en betalen salarissen van docenten en zorgen voor bouw van basisscholen.

Wederom lunch op het kantoor van AEE in Terego. Daarna naar Turupa Cell, John Baptist Odama nursery and primary school. Dit is in Ayivu county, een gebied waar AEE nog niet werkt maar vanaf volgend jaar hoopt te gaan werken. Het was vooral een kennismakingsbezoek. Deze gemeenschap is de sloop van bestaande gebouwen tegengegaan en heeft een ervan in gebruik als kleuterklas. Ze zijn er inmiddels ook een basisschool begonnen, alhoewel er aan de overkant van het voetbalveld nog een basisschool is. Die geeft les in de lokale taal (Lugbara), terwijl de school die wij bezochten in het Engels onderwijst.

Bij terugkomst in Arua zijn we naar een markt geweest. We liepen door een wirwar van smalle, benauwde steegjes, om ergens kleurrijke stoffen te bekijken.

Een volgende keer hoop ik verder te vertellen over al wat ik geleerd heb in het boeiende land Oeganda. Inmiddels ben ik aan een volgende reis begonnen, in Ghana. Vanuit Haïti blijft er droevig nieuws binnenkomen. De reguliere route richting het noorden, via Canaan, is al tijden te risicovol. Nu is ook de alternatieve route via Artibonite (Desarmes, waar MCC een kantoor heeft) gebied van bendes geworden. Twee bussen werden onderschept die onderweg waren van Port-au-Prince naar Saint Marc en Port-de-Paix. Zo’n 50 passagiers werden ontvoerd, plus de chauffeurs. In Deschapelles werden inwoners ’s nachts opgeschrikt door beroving en ontvoeringen. De politie heeft hun posten in Verrettes en Liancourt verlaten. Als gevolg heeft het ziekenhuis Albert Schweitzer voor het eerst sinds de oprichting de deuren moeten sluiten. Een belangrijk ziekenhuis in Port-au-Prince, GHESKIO, is eveneens gesloten, na de ontvoering van twee stafleden.

Mijn vrienden in Grande Savanne schrijven me dat ze niet langer veilig zijn. Ik ben vele malen van Kenscoff naar Grande Savanne gelopen. Nu hebben bandieten ook de markt in Greffin in handen, Duvier, Fort Jacques en Fermathe. Vitalhomme Innocent wordt in de vlaktes achterna gezeten door de politie en zoekt het nu hogerop in de bergen. Een advocaat van de vrouw van de in 2021 vermoorde president Jovenel Moïse is doodgeschoten achter het stuur van zijn auto, nabij zijn woning in Thomassin 30. Bandieten openden het vuur vanuit een auto op een station met motortaxi’s, waarbij minsten 5 personen zijn overleden. Ontvoeringen gaan her en der door. Zelfs bij het eiland La Gonâve worden boten aangevallen, in beslag genomen, mensen ontvoerd. Ook de directeur van Centre National des Equipements (CNE) werd ontvoerd. Zelfs in Panama vielen Haïtiaanse slachtoffers, toen een bus met migranten verongelukte. Een aardbeving van 5.5 sterkte vond plaats in Bombardopolis. En dan nog wordt er deze week carnaval gevierd. Mensen slaan uit angst op de vlucht en het stressniveau ligt hoog. Dit terwijl ik in alle vrede in Oeganda mocht zijn, een land dat conflicten heeft gekend maar nu vrede ervaart, het tegenovergestelde van Haïti.