Verdriet

Soms is het lastig om te schrijven. In de jaren dat ik hier ben, heb ik geprobeerd om ook en vooral de positieve kant van Haïti te belichten, de kant die in het nieuws niet getoond wordt. Maar helaas heb ik de laatste maanden, het laatste jaar, weinig positiefs te melden. Ik denk terug aan al de binnenlandse reizen en bezoeken die ik in de loop der jaren heb mogen meemaken. Hoe anders is het nu. Je wilt niet een achteruitgang zien. Maar het is niet te negeren.

Elke dag lijkt er slecht nieuws binnen te komen. Het vuur werd geopend op een bus met 43 passagiers. 2 busjes met in totaal 38 personen werden ontvoerd. Na meerdere van zulke voorvallen, hield een transportbedrijf op met vervoer tussen Jérémie en Port-au-Prince. Een Chileen en twee Belgen werden ontvoerd. Een Italiaanse non/zuster werd vermoord. Vier medewerkers van de douane werden ontvoerd, vier medewerkers van de nationale verzekering ONA, 3 medewerkers van het elektriciteitsbedrijf EDH, twee artsen van Saint Luc en Saint Boniface. Mensen in politieuniform ontvoerden eigenaren van een supermarkt. Elke dag wordt er wel ergens iemand doodgeschoten. Vier personen werden ontvoerd in Bassin Bleu. Een leerling van slechts 9 jaar werd tegen losgeld vrijgelaten. Een kind van 9 jaar! Wat mankeert mensen?

Ook wereldwijd is er veel gaande. In het buurland, de Dominicaanse Republiek, werd de minister van milieu vermoord. De ex-minister president van Japan werd doodgeschoten. De president van Sri Lanka is afgetreden. Boris Johnson is opgestapt in het Verenigd Koninkrijk.

3 juni was er een storm in Florida. Die dag vloog ik naar Nederland. Een buurman bracht me naar het vliegveld. Er stond echter een lange file naar Pétion-Ville en vervolgens kregen we pech met de auto. Al met al waren we ruim 2.5 uur onderweg, voor een afstand van 25 kilometer. Met minder dan 2 uur voor vertrek was ik supersnel ingecheckt. Binnen een kwartier zat ik bij de gate. Andere taferelen dan bij Schiphol. Het was druk vliegverkeer van ons team die dag. Twee collega’s kwamen per helikopter uit Les Cayes en een derde vloog naar Gonaïves. Eindelijk kon er weer iemand van ons team naar het Noordwesten.

Zelf vloog ik met een half uur vertraging naar Miami, met heel mooi zicht op Haïti. Genieten van uit het raam kijken. Chaine des Matheux, bergen, dalen, rivieren, wolken. Gonaïves duidelijk zichtbaar, de route naar het Noordwesten, het eiland La Tortue. Zelfs even kort een mini-regenboog in beeld. We landden in een kletsnat Miami, met een donkergrijze lucht. De aansluitende vlucht naar London Heathrow was 3.5 uur vertraagd, waardoor ik in London mijn aansluiting miste en zonder koffer aankwam op Schiphol.

Mijn verblijf in Nederland had medische redenen en was ook bedoeld om eindelijk onze in 2019 geplande motorrit naar Noorwegen te kunnen realiseren. De reis was meermalen uitgesteld wegens corona. Samen met m’n vader en neef hebben we een mooie reis gehad, al was de reis getekend door veel slechte berichten. Een tweede neef moest helaas afzeggen en kon niet mee. Vervolgens kwamen er berichten binnen van ziekenhuisopnames, sterfgevallen, motorongelukken en ziekte. Tijdens deze reis ontving ik ook het verbijsterende nieuws van het overlijden van een vriend in Haïti, Mackenley, 32 jaar jong. Hij is een zoon van het predikantsgezin van de kerk waar ik hier naartoe ga, een broer van twee collega’s, de beste zanger van heel de gemeente, iemand die trouw contact met me hield tijdens de maanden dat ik in Nederland was. Het gezin bestond uit zes kinderen. Hij is de derde zoon die jong sterft. Voor de derde maal moesten zijn ouders een kind naar het graf brengen. Niet te bevatten. Wat een leed, wat een leegte. Verdronken in een zwembad waar al eerder minstens zes personen zijn verdronken.

Het lukte me niet om op tijd voor de begrafenis naar Haïti terug te keren. Van afstand mocht ik wel bijdragen aan het mogelijk maken van een online verbinding, zodat mensen die niet aanwezig konden zijn de rouwdienst online konden volgen, wat in Haïti niet gebruikelijk is. Zo kon ik zelf de dienst ook meemaken, vanaf een parkeerplaats in Duitsland, zaterdag 18 juni. De kerk zat bomvol. Oud-collega Rony was ceremoniemeester. De liederen waren aangepast op de gelegenheid, maar ook werd een favoriet lied van Mackenley gezongen. Het koor van de kerk zong twee liederen. Een bevriende artiest deed zijn best om een lied te zingen, dat in tranen eindigde. Er werd gelezen uit Psalm 90, 1 Thessalonicenzen 4:13-18, gepreekt uit Mattheüs 16:26. De overgebleven broers en zus stonden naast elkaar op het podium, waarbij een van hen een biografie voorlas, een levensverhaal. Daarna werd de kist bijgelegd in het familiegraf.

Het was de bedoeling dat ik langer in Europa zou blijven en een training zou bijwonen in Noorwegen, maar na het nieuws van dit overlijden ben ik zo snel mogelijk teruggekeerd naar Haïti. Dinsdag 21 juni brachten mijn ouders me naar Leeuwarden, vanwaar ik met de trein naar Amsterdam reisde en verder naar Parijs. Zo reisde ik onverwacht in twee weken tijd zeven landen door: Nederland, Duitsland, Denemarken, Noorwegen, Zweden, België, Frankrijk. In Parijs was het even zoeken naar de aansluitende trein. Iemand speelde piano op het station. Uiteindelijk was ik na zes treinritten bij vliegveld Orly. Na een overnachting in Parijs vertrok ik de volgende dag met een rechtstreekse vlucht naar Port-au-Prince. Anders dan bij Schiphol was het rustig en stonden nergens rijen. Het vliegtuig zelf was ook vrij leeg, al vloog het na Port-au-Prince nog door naar Punta Cana, Dominicaanse Republiek. Bij Puerto Plata vlogen we het luchtruim van de Dominicaanse Republiek binnen. Het was een vreemde aankomst. We vlogen over het vliegveld van Port-au-Prince heen, maakten een grote ronde, gingen helemaal terug naar de grens met de Dominicaanse Republiek en toen opnieuw naar het vliegveld, om nu wel te landen.

Jackson haalde me van het vliegveld op. Vandaar gingen we rechtstreeks naar familie Nelson, om te condoleren en steun te betuigen. Ik was de dag voor mijn vertrek nog bij ze geweest. Het is niet te geloven als iemand zomaar uit het leven gerukt wordt. Elke eerste zondag van de maand had hij de leiding over de dienst. Hij leidde eveneens een acapella groep van jongemannen en componeerde zelf liederen voor speciale gelegenheden. De eerste zondag van de maand juli, 3 juli, was een eerbetoon aan onze overleden broeder. De dienst werd geleid door zijn broer, Patrick. Z’n andere broer, Steven, deed de schriftlezing, hun moeder leidde een gebed en hun vader preekte. De familie stond samen met het comité van de kerk voorin, hand in hand, zodat de gemeente met een speciaal gebed om hen heen kon staan. De keuze van de liederen was zeer toepasselijk. Tranen om het overlijden van een geliefde. Elkaars lasten dragen. Maar ook: tel uw zegeningen. Hij is er niet meer, al kunnen we het nog niet bevatten. De preek op vaderdag was eveneens indringend, gezien de huidige rouw in de kerk. Deze preek ging over het thema God is onze bescherming, toevlucht en kracht. De vaders kregen een strikje opgespeld en snoepjes uitgereikt.

Er komen veel overlijdensberichten van jonge mensen binnen. Er waren al meerdere binnengekomen dit jaar, direct op 1 januari al. Hier een paar huizen verderop is een jonge vrouw van 43 jaar overleden. Een jongeman is overleden in de Dominicaanse Republiek bij het beklimmen van een boom om kokosnoten te oogsten. Maandag 27 juni woonde ik de begrafenis bij van de twee broers die in mei zijn overleden bij een motorongeluk. De begrafenis liet meer dan een maand op zich wachten, aangezien het geld op was gegaan aan ziekenhuiskosten van hun vrouw/schoonzus, die ook bij het ongeluk betrokken was. Twee kisten stonden er in de katholieke kerk Saint Pierre in Pétion-Ville, een dubbele begrafenis. Een passende preek. Er werd wijwater en wierook over de kisten gesprenkeld. Het is een mooie kerk, Saint Pierre, met glas in lood ramen, mooie architectuur. De begrafenis zou plaatsvinden onderaan Route de Frères, in de buurt van de politieacademie. Daar ben ik niet mee naartoe geweest, aangezien dat gebied in handen is van bendes. De familie liet me na afloop weten dat ze veilig waren thuisgekomen, al waren ze veel gewapende mensen tegengekomen op straat.

Na afloop van de begrafenis kon ik meerijden naar Pelerin, waar beide families wonen die sterfgevallen hadden. De afgelopen weken ben ik regelmatig bij de familie Nelson geweest. Het is moeilijk concentreren, motiveren. Als collega’s proberen we wat werk over te nemen van de beide broers. Ik werk wat bij hen thuis, als bemoediging. Eerder kwam Patrick bij mij thuis werken, nu ik bij hem. Ik maak gebruik van een motortaxi. Bij een van die ritten reden we achter een motor waaraan 6 geiten hingen, klaaglijk te jammeren. De chauffeur duwde gedurig een geitenkop naar achteren.

Bij thuiskomst na de begrafenis trof ik nieuw leven aan. De poes van de buren besloot in mijn huis te bevallen, dus er lagen drie kittens in een huisje dat ik ooit eens van onze poes in Nederland heb meegebracht hier naartoe. Inmiddels heeft moeder poes de kittens verhuisd naar hun eigen huis, bij de buren.

Mijn buurjongetje klaagde dat ik hem verlaten had, toen ik naar Nederland vertrok, dus hij is blij dat ik er weer ben. Ik ging samen met hem naar de akker van z’n vader, waar de pepers bijna gereed waren voor de oogst. Volgens een vergadering met de Nationale Coördinatie van Voedselveiligheid zijn de voedselprijzen opnieuw gestegen afgelopen maand. Een gezin van 5 personen heeft minimaal 18.765 gourdes per maand nodig. Dit terwijl het salaris van een docent in het Noordwesten soms minder dan 5.000 gourdes is. Niet eens voldoende om van te eten. We kregen een hulpvraag van een school die slechts 4 maanden salaris heeft betaald afgelopen jaar. De eigen kinderen van de docenten kunnen hun rapport niet ophalen, omdat hun schoolgeld niet betaald is. Bij een andere school hebben de docenten het hele jaar helemaal niks betaald gekregen. In de zomervakantie krijgt sowieso geen enkele docent salaris betaald. We zijn in gesprek met diverse scholen om te kijken of we de docenten ondersteuning kunnen bieden in de vorm van geiten.

Een tekort aan water belemmerde de voortgang van de bouw van huizen en reservoirs in Pestel de afgelopen maand. Er is ook begonnen met de bouw van een waterreservoir bij een school, Thomas Elie. We dienden een verslag in bij MCC voor hun steun specifiek aan de bouw van reservoirs. MCC had eveneens de gelegenheid een bezoek te brengen aan het werk in Pestel. De organisaties zijn niet gewend aan de bouwmethodes die toegepast worden. Ze leren veel, maar hebben dus ook extra veel begeleiding nodig. Een ieder die de bouw ziet, ziet het verschil met eerdere bouwwerken. We hopen dat dit werk eventuele toekomstige orkanen en aardbevingen kan doorstaan. We hopen goed te doen, al gaat het soms met onbedoeld kwaad gepaard. Zo kreeg de zoon van een gezin dat een huis aan het bouwen is een motorongeluk toen hij onderweg was om water te halen voor de bouw.

Er is eveneens opnieuw een week lang training gegeven over trauma en weerbaarheid, dit keer voor een groep leiders, inclusief religieuze leiders en plaatselijke leiders. In het Noordwesten had Samuel de gelegenheid om een aantal mensen te bezoeken die vorig jaar training hebben gevolgd over productie van zeep, schoonmaakmiddel en jam. Inmiddels hebben ze allemaal een handel gaande.

1 juni is het orkaanseizoen begonnen. Op diezelfde datum heeft CWS een samenwerkingsverband ondertekend met Caritas Antilles. In juni zijn hier de schoolvakanties begonnen. In juli begon ons nieuwe fiscaal jaar, wat gepaard ging met de nodige planning. We werden uitgenodigd door het milieu programma van de Verenigde Naties om deel te nemen aan een werkgroep over ‘klimaat veiligheid’.

Er is nog steeds een brandstoftekort. Bij de weinige pompen die open zijn, staan lange, lange rijen. Daar kan iemand gerust een aantal uren in de rij staan. Op de zwarte markt wordt brandstof per gallon verkocht, tegen een prijs die drie tot zes keer hoger ligt dan de prijs aan de pomp. Volgens de Associatie van Brandstof is er een tekort door stijgende prijzen op de internationale markt en een gourde die steeds meer waarde verliest. Tegelijkertijd zijn de toegangswegen tot de terminals regelmatig geblokkeerd door bendes, of worden trucks door bendeleden aangehouden.

De laatste tijd zijn er weer problemen in diverse wijken van Port-au-Prince. Ik ontving een bericht over problemen in Tabarre, waar een vriend werkt, dus ik belde hem. Ze hadden de poort van het bouwbedrijf waar hij werkt gesloten, aangezien er geschoten werd en er ontvoeringen gaande waren. Ditzelfde bouwbedrijf is vier werknemers verloren in Canaan. Daar waren problemen op de dag dat mijn buren ook naar Port-au-Prince trachtten te komen. Gelukkig waren zij zo wijs om rechtsomkeert te maken en het een dag later nog een keer te proberen. Vijf medewerkers van het bouwbedrijf vervoerden een lading hout, toen er plotseling op hen geschoten werd. De chauffeur werd geraakt, waardoor hij de macht over het stuur verloor. Drie anderen zaten op de lading hout, werden bedolven onder het hout, waren nog in staat om te bellen en om hulp te vragen, maar de politie kon niet bij hen komen, wegens aanhoudend schieten. Alle drie zijn gestorven. Alleen een passagier die naast de chauffeur in de cabine zat heeft het overleefd.

Ik las een verslag van mensenrechtenorganisatie RNDDH over het geweld in Santo/Butte Boyer en omstreken, van de maand april. Een afschuwelijk verslag, te gruwelijk om te lezen. Mensen zijn levend verbrand, onthoofd, vermood, verkracht. 8 juli zijn gelijksoortige taferelen begonnen in Cité Soleil. Eerst werd er gesproken over 20 doden, 50 gewonden. Toen over 60-70 doden, vervolgens over 89 doden, van wie 21 verbrand. 16 mensen zijn verdwenen en 127 huizen in brand gestoken. Vandaag staat het dodental op 300, plus 160 gewonden. Het is niet voor te stellen dat zulke afschuwelijke taferelen zich op een kilometer of 30 van hier afspelen. Wat gebeurt er toch in dit land? Houdt het dan niet op? Is er dan geen vrede voor dit land? En hier zijn het niet mensen van buitenaf, niet een ander volk dat Haïti aanvalt. Het zijn Haïtianen tegen Haïtianen, bendes tegen bendes. Zoveel leed en vedriet en pijn en moord en ziekte. Dat heeft een impact, dat raakt.

Een bende heeft eveneens het nationaal gerechtsgebouw overgenomen, waarbij vele archieven zijn vernield. Zo wordt het reeds gebrekkige rechtssysteem nog verder beschadigd. 7 juli was het 1 jaar geleden dat president Jovenel Moïse is vermoord in zijn huis. Er werden diverse artikels met theorieën gepuliceerd, er zijn mensen gearresteerd, er hebben al vijf rechters het dossier in handen gehad, maar er is nog geen voortgang geboekt omtrent de reden of de aanstichter van de moord. Geen gerechtigheid voor de president, geen gerechtigheid voor het volk.

Gevangenen sterven van honger, dorst en verstikking in het hete zomerseizoen, vooral in de gevangenis in Les Cayes. Ook op het platteland neemt de aanwezigheid van bendes toe. Collega Elondieu werd opgeschrikt door het nieuws dat een bende in de nacht zijn geboortedorp was binnengevallen. Ze namen twee van zijn neven mee, een nicht, en nog een aangetrouwd familielid. Inmiddels zij ze alle vier gelukkig vrijgelaten, maar de angst zit er goed in. Ze zijn huizen binnengedrongen, hebben inboedel gestolen, ramen kapotgeslagen. Elondieu was van plan z’n vrouw en zoon de zomervakantie bij zijn ouders te laten doorbrengen, om even afstand te nemen van de angst en zorgen in Port-au-Prince. Dat gaat dus ook niet door.

Een onleefbaar land, zo noemde iemand Haïti laatst. Dat is nogal wat om te zeggen. Hij verduidelijkte dat de prijzen blijven stijgen, mensen kunnen geen eten meer betalen, schoolgeld, kleding, gezondheidszorg. Een taptaprit die een aantal jaren geleden 5 gourdes kostte, kost nu 75 gourdes. Mensen leven in angst. Mensen sterven van stress en spanning. Ik blijf hopen op en bidden voor vrede in Haïti, dat mensen weer zonder angst en beven de straat op kunnen, dat er vreugde mag zijn in plaats van verdriet, dat tranen gedroogd worden, wapens neergelegd.