Olie op het vuur

Waar te beginnen, wat te schrijven? Met een droevig hart hoor en ervaar ik wat er om me heen gebeurt.

Al weken lang is het onrustig. Collega’s zaten vast in het Noordwesten en Pestel. Samuel zou dinsdag 23 augustus terugkomen uit het Noordwesten, waar hij tien dagen training heeft verzorgd voor drie scholen en twee organisaties. Deze training ging over veehouderij, specifiek gericht op geiten. Vier organisaties en drie scholen hebben fondsen ontvangen om geiten te kopen en te verstrekken aan boeren, docenten (die vaak maanden- of jarenlang geen salaris betaald krijgen), en (ouders van) leerlingen. Samuel bracht eveneens tijd door bij AGEHPMDNG en OPFSLDIBH, om het bodembeschermingswerk te bezoeken en bespreken, een centrum dat wordt gebouwd voor transformatie van landbouwproducten zoals cassave, microkredietprogramma’s, etc. Hij sprak ook met docenten die vorig jaar financiële steun ontvingen voor het opzetten of uitbreiden van een nevenactiviteit, om zo naast het lesgeven nog een andere bron van inkomsten te hebben en niet ontmoedigd te raken met het belangrijke werk van onderwijs. Verder had Samuel de gelegenheid om na lange tijd terug te keren naar corporatie KRCLJ, waar in het verleden een bakkerij is opgezet (die nog steeds functioneert), microkredieten zijn verstrekt (ook dat gaat nog steeds door), een waterreservoir is gebouwd en bodemtechnieken zijn toegepast, onder andere. Hoewel de droogte velen parten speelt, regende het juist veel tijdens het verblijf van Samuel, wat de wegen vrijwel onbegaanbaar maakte. Hij verplaatste zich per motor over de gladde, modderige paden. Als het niet regende, werd hij bedolven onder stof.

Toen hij na een paar weken terug zou naar Port-au-Prince, wat tegenwoordig een vlucht met UNHAS (service van de Verenigde Naties) van Gonaïves naar Port-au-Prince inhoudt, bleek de vlucht geannuleerd te zijn op die bewuste dinsdag. Uiteindelijk is hij vier dagen later per bus naar huis gekomen, op de verjaardag van zijn vrouw, aangezien de vluchten elke dag geannuleerd werden.

De heren in Pestel hadden met gelijksoortige problemen te maken. 14 augustus was het 1 jaar geleden dat het zuidwesten van het land getroffen werd door een aardbeving van 7.2 op de schaal van Richter. Ter gelegenheid hiervan organiseerde CLIO een activiteit in Jérémie, over localisatie van hulp, waar twee collega’s aan deelnamen. Dit ging voornamelijk over de betrokkenheid van lokale organisaties in hulpverlening.

Op de datum zelf, 14 augustus, hield CWS een activiteit in een kergebouw in La Fièvre, waarbij partner organisaties, lokale overheid, gemeenteleden en inwoners waren uitgenodigd. Het onderwerp: van collectieve trauma naar de bouw van weerbaarheid. Hoe kan een getraumatiseerd dorp genezen en weerbaarheid bouwen? Hierbij legden twee psychologen uit wat trauma is, wat collectieve trauma is, symptomen en oorzaken, hoe weerbaarheid een dorp helpt versterken. Ingenieur Elondieu sprak over goede bouwpraktijken om ook op die manier weerbaarheid te bouwen. 73 mensen namen deel aan de conferentie.

Om de datum van 14 augustus te markeren, is eveneens opnieuw een verslag uitgebracht over dat wat Church World Service heeft gedaan in de afgelopen periode. De bouwwerkzaamheden gaan minder snel dan gehoopt. Dit heeft te maken met bouwmaterialen die niet beschikbaar zijn, brandstoftekort waardoor transport een probleem is, wegblokkades, maar ook gebrek aan water. Inmiddels heeft CWS een aantal plastic watertanks gekocht om regenwater op te kunnen slaan en zo het bouwproces voort te zetten. Er wordt prioriteit gegeven aan gezinnen met oudere mensen of mensen met een handicap. Voor deze gezinnen is het vaak moeilijker om de gevraagde bijdrage te leveren, in de vorm van stenen, grind en water, gezien de fysieke inspanning. Daarom is hulp van buren, mensen uit de kerk en het dorp belangrijk.

Ondanks alle moeites is het werk uitgebreid. Met SOFENAP is na de eerste groep van vijf huizen begonnen met de bouw van nog eens vijf huizen. Dit gaat om permanente woningen, die aan de bouwnormen voldoen, met gebruik van kwantiteit en kwaliteit bouwmaterialen, betonblokken muren en een golfplaten dak. Een van de eigenaren was ziek maar zei dat hij weet dat ook al zou hij nu sterven, dat hij dan een goed huis achterlaat voor z’n familie. Een van de bouwlieden zei dat dit de eerste keer is dat hij werk gedaan ziet worden dat zulke goede kwaliteitscontrole heeft. Hij felicteert de ingenieurs van CWS met de begeleiding die ze geven aan bouwlieden in Pestel. Een andere eigenaar zit nu al trots in z’n nieuwe woning, hoewel het huis nog niet eens af is. Met organisatie AJDP zijn eveens vijf huizen in aanbouw. Een van de gezinnen is zeer gemotiveerd om te helpen de bouw zo snel mogelijk af te ronden. De eigenaar heeft altijd een glimlach op z’n gezicht als hij de voortgang van de bouw observeert. Hij heeft geen woorden om AJDP en CWS te bedanken. Op dit moment slaapt hij in een onderkomen dat is opgetrokken uit zeildoeken, onder zeer moeilijke omstandigheden, maar alleen al als hij kijkt naar het nieuwe huis in aanbouw wordt hij blij.

Er zijn twee nieuwe organisaties toegevoegd voor de huizenbouw in de gemeente Pestel. Zowel OSCPJDP als OPDTSP hebben vijf gezinnen selecteerd voor herbouw van hun huizen die vernield zijn in de aardbeving van vorig jaar. Voorafgaand aan de bouw, nemen gezinnen en bouwlieden deel aan een training over bouwnormen, die de ingenieurs van CWS verzorgen.

Ook de bouw van waterreservoirs gaat door en breidt uit. Met KPA waren al vijf reservoirs in aanbouw. Inmiddels zijn er nog eens vijf van start gegaan. Het was even wennen voor ze, want deze bouw met CWS volgt strict de bouwnormen, wat ze niet gewend waren bij hun eerdere ervaringen met andere organisaties. Daardoor begrijpen ze nu ook beter waarom eerder gebouwde reservoirs sneller sneuvelen in een aardbeving of orkaan. De reservoirs worden gebouwd met rotsblokken, gezien de aanwezigheid van vele rotsen in de omgeving. Verder gaat er vooral veel ijzerwerk en cement in. Kwaliteitscontrole is ook hier van groot belang. Zo moet zand van grote afstand komen, omdat het zand in de directe omgeving niet van goede kwaliteit is. Meerdere eigenaars van de reservoirs zeiden dat ze graag een geit cadeau zouden willen doen aan het team, als ze er het geld voor hadden, als teken van dank.

Tegelijkertijd wordt er gewerkt op de school in Thomas Elie. Hier wordt ook een waterreservoir gebouwd, maar dan met grotere opslagcapaciteit. Ouders en omwonenden hebben de fundering gegraven, wat geen eenvoudige opgave was, gezien de hoeveelheid stenen in de grond. Een grote zorg was waar het water voor de bouw vandaan moest komen. Gelukkig begon het te regenen en konden mensen water opvangen in emmers, teilen, potten en pannen. Het werd algauw duidelijk dat dit reservoir van groot belang is voor de gemeenschap, want mensen waren bereid om hun eigen weinige water te gebruiken voor de bouw. Toen de betonnen vloer gestort werd, rinkelde iemand met een bel telkens als het water op was, waarop direct iemand uit de buurt aankwam met meer water. Inmiddels is het reservoir bijna afgerond. Ook is er een begin gemaakt met bouw van latrines bij de school. Dit wordt gefinancierd door MCC, waar Patrick en ik eerst werkten en waar onze oud-collega Rony nu werkt. Ze hoopten op 6 september het werk te bezoeken, maar wegens brandstoftekort en wegblokkades is het bezoek uitgesteld.

De laatste week van augustus verzorgden de psychologen in het team een vijf-daagse training voor docenten in Pestel (30 mensen in totaal). Deze training was bedoeld om docenten te helpen trauma te herkennen, zowel bij zichzelf als bij leerlingen en anderen in de omgeving. Onderwerpen waren onder andere trauma, verschillende vormen van geweld, de impact van trauma op iemands leven, verschillende soorten trauma, hoe mensen reageren op gevaar, stress, gevolgen van ongenezen trauma, cirkel van geweld, gezonde dorpen bouwen (door waarheid, genade, gerechtigheid, vrede), rouw, weerbaarheid, hoe iemand te helpen die getraumatiseerd is, psychologische eerste hulp, compassie, evenwicht in het leven. Hoewel het steeds opnieuw bevestigd wordt dat dit mentale stuk hulpverlening verwaarloosd wordt en juist daarom belangrijk is, ook gezien de hoeveelheid traumatische gebeurtenissen in het land en in ieders leven, is het soms lastig om het over mentale gezondheid te hebben, als er niet voorzien kan worden in eerste levensbehoeften. Op vijf scholen zijn eveneens psychosociale activiteiten gehouden met 824 leerlingen.

De collega’s uit Pestel zouden dezelfde week als Samuel naar Port-au-Prince komen. Het netwerk ACT Alliance, waar CWS lid van is, had gepland om op afstand een evaluatie uit te voeren. Op afstand, aangezien het momenteel geen optie is voor iemand van het kantoor in Colombia naar Haïti te komen en de evaluatie ter plaatse te verrichten. Ter voorbereiding hierop, hadden Patrick en ik meerdere gesprekken met ACT Alliance, zowel met het regiokantoor als met de andere leden in Haïti. Elondieu en Amost zouden meedoen aan de gesprekken, waarvoor ze naar Port-au-Prince moesten komen. Vanuit Pestel is het geen optie om via internet een gesprek te voeren.

Maar ja, hoe naar Port-au-Prince te komen? Een week eerder waren er problemen in Laboule 12. Op een zaterdag is daar een oud-senator (huidig directeur van sociale woningbouw) vermoord en verbrand in zijn auto, samen met andere passagiers. Voor zijn begrafenis zou misschien vrij doorgang gegeven worden. In de dagen naar aanloop daarvan, waren de wegen tussen Les Cayes en Pestel geblokkeerd en ook tussen Les Cayes en Port-au-Prince. Vluchten van en naar het zuiden waren eveens geannuleerd, net als de vluchten van en naar Gonaïves, waar Samuel vast zat. Op dezelfde dag dat Samuel met de bus naar Port-au-Prince kwam, zaterdag 27 augustus, lukte het Jackson, Steven en Elondieu om Pestel te verlaten. Pas in de loop van de middag werd de wegblokkade tussen Pestel en Les Cayes tijdelijk opgeheven. De heren maakten er direct gebruik van om uit Pestel te vertrekken. Het was al te laat om diezelfde dag nog thuis te komen. Uiteraard kregen ze ook nog een lekke band onderweg. De banden worden slechter en nieuwe banden zijn momenteel moeilijk te krijgen. Alles wordt schaars.

De mannen overnachtten in Petit Goave, bij een familielid. Het gebeurt wel vaker dat de weg in het weekend wordt vrijgegeven en vervolgens op maandag weer geblokkeerd. Dit betekende dus dat de mannen op zondag thuiskwamen, 28 augustus. Hun route loopt langs de kerk, waar ik me op dat moment bevond. Op een gegeven moment verscheen er iemand naast me. Hallo Margot, klonk het. Daar stond Steven opeens naast me. Hij kwam me melden dat ze er waren en dat Elondieu me wou begroeten. We hadden mekaar meer dan een jaar niet gezien. Het was een enthousiast, welgemeend, blij weerzien. Op zijn verjaardag nog wel, wat een mooi geschenk. Kerk en werk lopen duidelijk door elkaar heen... Nadat we elkaar begroet hadden, vervolgden de heren hun weg en ging ik de kerk weer in. Gelukkig, iedereen was veilig en wel thuis.

En daar zit iederen nog steeds, thuis. Vorige week zondag, 11 september, kondigde minister-president Ariel Henry aan dat de brandstofprijzen zouden stijgen. Hij zei dat de overheid niet langer kan doorgaan met subsidies op brandstofprijzen. Diesel gaat van 353 naar 670 gourdes per gallon, benzine van 250 naar 570 gourdes. Dat betekent ongeveer € 1.50 per liter diesel en € 1.30 per liter benzine. Voor Nederlandse begrippen lijkt dit weinig, maar voor hier is het duur. Bijna een verdubbeling. Iemand zei terecht dat dit meer is dan het minimumloon. Dus iemand die een hele dag werkt, kan nog geen gallon brandstof betalen. Bovendien is er al maandenlang een nijpend brandstoftekort. Mensen staan urenlang in de rij als er eens een pomp tijdelijk opengaat. Op de zwarte markt kost benzine algauw minimaal € 3.30 per liter. Duurdere brandstof maakt automatisch alles duurder, niet alleen transport maar ook voedsel, bouwmaterialen, enz.

De prijsstijgingen hebben ook te maken met de wisselkoers. De gourde blijft waarde verliezen, waardoor meer gourdes nodig zijn om dollars te kopen, de munteenheid waarin veel producten worden verkocht. Dit is ook een van de redenen dat het steeds lastiger wordt voor de overheid om voldoende brandstof in te kopen. De Bank van de Republiek Haïti heeft extra dollars op de markt gebracht, waardoor de wisselkoers wat schommelde. Zelfs de radio valt zo nu en dan stil, omdat er geen brandstof is om de boel in de lucht te houden.

De problemen begonnen al voor 11 september. In diverse steden in het land was oproer. Kantoren in Grand Anse werden geplunderd, waaronder het Provinciale Kantoor van Noodhulp. De route die onze collega’s tegenwoordig volgen naar Pestel, via Laboule, heeft de laatste tijd ook een verhoogd risico van ontvoeringen. Afgelopen week zijn er drie politieagenten vermoord in Laboule 12. De vroegere route, via Martissant, is helemaal geen optie, gezien de aanwezigheid van bendes aldaar. Ze laten soms bussen wel door, tegen betaling. We hadden een reserve aan brandstof aangelegd in Pestel, meegenomen uit Port-au-Prince. Maar nu houden ze auto’s aan om te kijken of er benzinetanks in de auto’s zijn, die ze vervolgens vernielen. Zij geen benzine, dan niemand benzine.

Alle collega’s blijven momenteel waar ze zijn. Dat bleek een goed besluit, want sinds de afkondiging op 11 september is de situatie verslechterd. De overheid heeft al eerder pogingen gedaan om de brandstofprijzen te verhogen, maar dat leidde elke keer tot grote oproer. Zo ook nu weer.

Overal in het land zijn wegen geblokkeerd. Voor blokkades worden bomen en elektriciteitspalen omgehakt. IJzeren poorten worden op de weg gelegd. Zelfs doodskisten worden van een begraafplaats gehaald om als wegblokkade te dienen. De huidige blokkades zijn een protest tegen de hoge brandstofprijzen, tegen hoge prijzen in het algemeen, tegen onveiligheid en criminaliteit, en een roep om vertrek van de minister-president. Maar de blokkades leiden allen maar tot hogere prijzen. Alles zit dicht. Winkels, banken, kantoren; niks kan functioneren. De weinige voorraden raken hierdoor snel op en worden tegen nog hogere prijzen verkocht. Op 26 augustus had het Ministerie van Onderwijs al aangekondigd dat het begin van het nieuwe schooljaar werd uitgesteld van 5 september naar 3 oktober. De scholen zijn dus nog steeds dicht.

Helaas wordt er ook veel geplunderd. In Gonaïves zijn afgelopen week minstens 16 meldingen gemaakt van plunderingen, zowel op kantoren van het Wereld Voedsel Programma en Caritas (voedsel bedoeld voor schoolkantines), als supermarkten, bouwmaterialen, drinken (Couronne), scholen, universiteit, opslag van Digicel (telefoonmaatschappij), UNOPS (VN), provinciaal kantoor voor bevoorrading van medicijnen voor Artibonite. Ook op Delmas wordt geplunderd. Zonnepanelen en accu’s worden gestolen, generatoren verbrand (onder andere van Unibank). OAVCT (verzekeringskantoor) in Petit Goave is geplunderd, ONA (pensioen/verzekering) in Ouanaminthe en Saint Marc, een Jesuïeten organisatie in Ouanaminthe (SJM), het belastingkantoor in Petit Goave en in Leogane (meubels, computers, accu’s meegenomen). Brandende autobanden maken doorgang onmogelijk. De ambassades zijn gesloten. Ook een televisiezender en een bandenhandel (Top Tires) zijn aangevallen en geplunderd. Auto’s worden in brand gestoken. Er worden zelfs glazen flessen verbrijzeld en op straat gegooid, om lekke banden te veroorzaken, mocht iemand het toch wagen om de weg op te gaan.

De kabels van telefoon- en internet maatschappijen sneuvelen eveneens in de wegblokkades. Hierdoor valt internet regelmatig uit. Ook telefoongesprekken voeren is lastig. Reparateurs kunnen de problemen niet verhelpen, omdat ze wegens de wegblokkades niet op de plaats van het euvel kunnen komen. Ik zou afgelopen week naar Patrick, maar we kunnen niet bij elkaar komen. De wegen bij Pelerin en Laboule zijn volledig geblokkeerd en ook hier bij huis. Het kruispunt naar de doorgaande weg is geblokkeerd, evenals het pad tussen dat kruispunt en mijn huis. Alleen te voet is er doorgang. Buurman Samuel is daarom zaterdag lopend naar Fermathe geweest, om te kijken wat hij aan etenswaren kon kopen op de markt. Ik eet elke dag met hen mee en ben zeer dankbaar voor goede buren.

Overal in het land zijn wegblokkades. De ambulancedienst in Port-au-Prince heeft noodgedwongen moeten stoppen. Zelfs in Jean Rabel (in het Noordwesten) zijn protesten en wegblokkades. Ook in Port-de-Paix, Les Cayes, Jérémie, Saint Marc, Anse Rouge en elders. (Bederfelijk) voedsel vanaf het platteland kan nu niet naar de markten in de grote steden om verkocht te worden, terwijl in de steden de voorraad slinkt en tegen hoge prijzen verkocht wordt. In het Noordwesten is de situatie extreem moeilijk. Anouce vertelde me dat de kerk niet meer kan collecteren, omdat mensen de mogelijkheid niet hebben om geld te geven. Ouders zijn wanhopig als hun kinderen met een lege maag naar bed gaan. Het is een ontmoedigende situatie. Sommige ouders worden zo wanhopig dat ze nadenken over zelfmoord.

Het Nederlandse consulaat stuurde ook al een bericht over de situatie. Er schijnen eveneens vluchten geannuleerd te zijn. Op dit moment is er tevens een orkaan onderweg (Fiona), maar het lijkt erop dat die noordwaarts afbuigt. Dat is te hopen, want dat is wel het laatste dat dit land momenteel kan verwerken.

Tegelijkertijd merk ik de solidariteit door de telefoontjes en berichten die ik ontvang. Mensen willen weten hoe het gaat. Ik word gebeld vanuit Grand Anse, het Noordwesten, Port-au-Prince en omgeving. Hoe gaat het, voor hoelang heb je nog eten in huis, doe je voorzichtig, vragen we aan elkaar. Iemand uit de kerk belt en zegt: als broeders en zusters gaat het niet alleen om preken en bidden, maar we moeten elkaar ook vragen hoe het gaat, met de moraal, en met de voorraad in huis. In Pestel zijn geen wegblokkades, maar ook daar is honger. Mensen hebben geen geld om de hoge voedselprijzen te betalen. Deze maand wordt er geplant in plaats van geoogst, dus ook op de akkers is weinig voedsel te vinden.

Het is teveel voor één verhaal. Binnenkort meer, zolang internet het toelaat. Ik word er letterlijk niet goed van. Verdriet, hoofdpijn. Dit breekt de mens wel op.

Door de wegblokkades kon ik dus gisteren niet naar de kerk. Soms beluister ik een dienst van Drogeham. Zo ook in augustus, toen gesproken werd over Gods lof zingen terwijl alles vast lijkt te lopen, terwijl je alle reden lijkt te hebben om een klaagzang aan te wenden. Zorgvolle omstandigheden mogen nooit de doorslag geven. Zing Zijn lof, zelfs in de nacht. Blijf zingen: God is goed, God is groot. God is goed, al begrijp ik Hem niet. God ondersteunt elke dag. Ik zal Zijn lof, zelfs in de nacht, zingen daar ik Hem verwacht, want Hij zal uitkomst geven.

Psalm 42:5

Maar de Heer zal uitkomst geven,

Hij, Die ’s daags Zijn gunst gebiedt;

‘k zal in dit vertrouwen leven,

en dat melden in mijn lied;

‘k zal Zijn lof zelfs in den nacht

zingen, daar ik Hem verwacht;

en mijn hart, wat mij moog’ treffen,

tot den God mijns levens heffen.