Indrukken uit Gwo Jan

Mijn hoofd zit vol van verschrikkelijk veel nieuwe indrukken. Tijdens oriëntatie bij MCC in Akron was ons gezegd dat we in het begin gaan zoeken naar overeenkomsten met ons vaderland. Nou, dan ben ik gauw klaar. Er is helemaal niets hetzelfde.
Uit de gesprekken in Gwo Jan blijkt dat de mensen hier een totaal ander referentiekader hebben dan wij. Als ik op een avond met ‘mijn familie’ bij het licht van een enkele kaars zit, vraag ik hoe vaak er elektriciteit is. Daar is geen peil op te trekken. Soms komt het opeens, soms gaat het weer. De vader van het gezin vraagt mij op zijn beurt hoe dat in Nederland is. “Wij hebben altijd stroom.” “Overdag,” zegt hij, “maar ’s nachts dan?” “’s Nachts ook.” De volgende ochtend ben ik aan het afwassen met de oudste dochter. Dat doen we buiten op de grond, temidden van een serie teilen, met water uit de rivier en kleine citroentjes als desinfectiemiddel. “Wassen jullie in Nederland ook zo af?”, vraagt ze mij. Hoe leg je ooit zulke verschillen uit? Ik zit binnen aan tafel te eten, terwijl de duiven, kippen en honden om me heen lopen. Duiven en kippen komen in Nederland niet binnen in de huizen, zeg ik. “O nee?” Nederland is een vlak land. “Helemaal geen bergen?!”
Op een avond zit de moeder van het gezin bij me. De jongste telg van het gezin, een geadopteerde jongen van 6 jaar, is al 3 weken ziek. Moeder vertelt me dat ze geen geld heeft om met hem naar de dokter te gaan. Ik weet niet wat te zeggen. Ik ben te gast bij een gezin dat geen geld heeft om naar de dokter te gaan. Wat kan een Nederlander zich daarbij voorstellen?
Ik ga me douchen en zie dat ik niet alleen ben. Een serie kakkerlakken houdt me gezelschap. Ik bedenk me dat ik weet dat ik maar 4 weken onder deze omstandigheden hoef te leven. Ik weet dat er daarna voor mij verbetering komt, als ik een eigen plaatsje om te wonen krijg. Zij hebben dat toekomstbeeld niet. Het is voor hen een uitzichtloze situatie. Als ik rondloop en rij in de omgeving, word ik bijna moedeloos. Wat een hopeloze situatie om te beginnen aan het werk dat ik ga doen. Hoe klein zal het druppeltje zijn dat ik hopelijk teweeg breng? Maar dan: elke druppel in de oceaan, kan tot wijdverspreide waterkringen leiden. Als ik zie hoeveel mensen hier werkloos zijn, vraag ik me af waarom er een buitenlander aangenomen is geworden voor de baan die ik hier heb. Zal ik na 3 jaar kunnen begrijpen hoe het leven hier in elkaar steekt?
Ik moet geduld op zien te brengen om de taal te leren. De grammatica is eenvoudig; werkwoorden worden niet vervoegd en voor een verleden tijd hoeft er alleen maar een woord voor gezet te worden. Maar ja, ik moet natuurlijk nog steeds een heel Creools vocabulaire leren. Het scheelt dat veel te herleiden is uit het Frans, alleen totaal anders gespeld. Veel woorden hebben dezelfde uitspraak, maar een andere spelling (fonetisch). Het communiceren gaat nu in ieder geval gelukkig wat beter dan in het begin. Behalve taallessen, krijg ik ook geschiedenislessen. Kennis van de geschiedenis is onontbeerlijk voor begrip van de cultuur.
Het is niet alleen een taal wat ik hier leer. Ik maak ook kennis met het openbaar vervoer; taptap. Dat is een auto waarbij op de open achterbak een overkapping is gemaakt met aan weerszijden banken, zodat er makkelijk 15 mensen mee kunnen. Beetje aanstampen en dan gaat het prima… Voorin de auto kunnen ook twee mensen naast de chauffeur zitten. Met m’n been tegen de versnellingspook gedrukt zit ik tussen de chauffeur en een andere passagier in. Gezellig… Een taptap stopt overal waar iemand aangeeft mee te willen of uit te willen stappen. Veel taptaps zijn versierd met felle kleuren en kreten. Over een paar weken moet ik opnieuw leren rijden; dat wil zeggen: alle regels vergeten die ik in Nederland heb geleerd. Het chaotische verkeer is hier een kwestie van overleven en je al toeterend een weg banen. Geen gordel om, geen APK; vogelvrij verkeer.
Speciaal voor m’n vader, Jan en Johan: ik heb hier een motormaatje gevonden! Volgend jaar dus geen motorrit in Noorwegen, maar in Haïti! Ik heb kennis gemaakt met een aantal collega’s van MCC, van wie er een regelmatig motorritten blijkt te maken. Fijn om een aantal collega’s te ontmoeten. Zo krijg ik steeds iets beter een beeld van wat ik ga doen hier en met wie ik de komende 3 jaren zal doorbrengen.
Kleren wassen valt ook onder de dingen die ik moet leren. Dat valt niet mee, met de hand. In een bak koud water gieten we wat wasmiddel, om vervolgens de kledingstukken tussen de polsen te wrijven. En te eindigen met open vingers en polsen… Dat heeft nog wat meer oefening nodig.
Mijn 5 oudste ‘broers en zussen’ hier zijn rond mijn leeftijd. We praten en lachen veel en kunnen het prima met elkaar vinden. ’s Avonds komt een van de neven langs, die graag Engels wil leren. Een andere neef neemt me mee voor een wandeling rondom het dorp. De hele familie woont vlakbij elkaar; ooms, tantes, neven, nichten, broers, zussen, ouders.
De middagmaaltijd is hier de hoofdmaaltijd. Deze bestaat uit rijst met (bruine) bonen en bonensaus, vaak vergezeld van een paar onbekende groentes en een stukje vlees. De Creoolse benamingen hiervoor leren is een hele uitdaging, aangezien ik tegelijk ook de bomen, vruchten en groeten moet zien te herkennen. Het eten is wennen, maar gaat best wel goed, hoewel ik een maaltijd van mijn moeders hand ook niet zou versmaden…
Afgelopen week hebben we en bezoek gebracht aan de plaats Jacmel, gelegen aan de zuidkust van het land. Een prachtige rit voerde ons door een schitterend mooi landschap. De weg slingert door de bergen, met geweldige vergezichten rondom. We hebben 4 uur nodig om de afstand van 50 km. af te leggen. Bij Jacmel zelf zijn we naar het strand geweest; zee, zon en strand, ook dat is Haïti. Als het niet zo’n onstabiel en onveilig land zou zijn, zouden toeristen vast snel hun weg vinden naar dit mooie land. In Jacmel komen normaalgesproken nogal eens Franse toeristen, maar ook die laten het nu afweten. Overigens heb ik zelf geen onveilig gevoel hier. Ik begin te genieten van de omgeving, de mensen, het contact en de natuur. Het is wel wennen aan de mentaliteit; tijdsbeleving is hier heel anders dan dat ik gewend ben. Het kan zomaar gebeuren dat je een paar uur op iets of iemand moet wachten. Flexibiliteit is heel belangrijk.
Als we zo nu en dan de stad ingaan, word ik overstelpt met indrukken van het chaotische straatbeeld. Aan beide kanten van de straten lopen mensen die van alles te koop aanbieden. De een biedt tandenborstels aan, de ander loopt met een tros bananen op het hoofd, een derde heeft een telefoon en telefoonkaarten in de hand, weer een ander biedt gebraden kippen aan, terwijl even verderop levende kippen te verkrijgen zijn. Ook brood, kleren en fruit vallen onder het aanbod. Ieder heeft een kleine hoeveelheid producten te koop. Auto’s en motoren banen zich al toeterend een weg tussen deze mensen door. VN troepen zijn ook een veelgezien fenomeen, zowel in de vele auto’s die we zien rijden als in helikopters.
Op 29 april krijg ik te horen dat ik de volgende avond naar een Nederlandse vrouw zal gaan, omdat er een feestje is voor koninginnedag. Ja, elke dag is het voor mij een verrassing wat er gaat gebeuren. Dus ik zie wel weer waar ik terecht kom. Dat blijkt in een restaurant te zijn, temidden van vele andere Nederlanders, voor een gelegenheid georganiseerd door het Nederlandse consulaat hier. De consul vertelt dat ik de 56e Nederlander ben in Haïti. Het aantal neemt af, omdat veel mensen het land verlaten vanwege de continu dreigende situatie. Zo gebeurt het dat we bitterballen, kaas en erwtensoep eten, het Wilhelmus zingen en koninginnedag vieren in Haïti! Alles speciaal hiervoor geïmporteerd en moeilijk verkrijgbaar.
Een paar dagen later sta ik om 7 uur ’s ochtends buiten te vegen. Het is nu al warm. En dan te bedenken dat het in de zomer nog warmer wordt… Na de afwas gaan we opnieuw water halen. Mijn ‘zus’ zet de volle emmer water op haar hoofd. Ik houd het maar bij twee tankjes in beide handen…