Noordwest en Grand Anse na orkaan Matthew

In Port-au-Prince zijn de scholen weer begonnen. In Grand Anse zouden ze 5 november weer open moeten en 20 november zullen de presidentiële verkiezingen gehouden worden. Een aantal scholen dienen echter nog als tijdelijk onderkomen voor dakloze families, andere scholen zijn zelf dakloos, terwijl vele leerlingen hun schooluniformen, schoenen, schriften, boeken en tassen kwijt zijn geraakt in regen en modder. Vele stembureaus zijn onbruikbaar.

Het is een moeilijke tijd. Het valt me zwaar om Haïti opnieuw getroffen te zien worden door een natuurramp. We ontvangen vele steunbetuigingen uit binnen- en buitenland. Fondsen laten echter nog op zich wachten. De wereld lijkt moe geworden van Haïti. Voor ons moeilijk om machteloos te moeten toekijken zonder veel te kunnen doen. Haïti lijkt in ieder geval een les geleerd te hebben van de vorige ramp (de aardbeving in 2010) en er worden goede pogingen gedaan om alle acties van overheid en organisaties te coördineren.

De sterkste windstoten hebben Grand Anse getroffen en vervolgens Zuid, Nippes, Zuidoost, La Gonave en Noordwest. We planden een bezoek aan het Noordwesten, samen met andere partner organisaties en leden van ACT; Lutheran World Renew, Diakonie Katastrophenhilfe, onze kantoorgenoot Wozo, partner SKDE. Hoewel de heren elkaar onderling nog niet kenden, hadden we een gemoedelijke groep, een goede sfeer en mooie dienstbaarheid onderling.

De eerste bestemming was Port-de-Paix, de hoofdstad van het Noordwesten en de plaats waar de provinciale overheid gevestigd is. Een man werd met touwen om z’n nek en handen gebonden de straten doorgeleid. Een kip bungelde aan het touw om z’n nek. Een kippendief, onderweg naar de politie. We hadden een afspraak bij het Ministerie van Landbouw. De directeur kwam net terug van een bezoek aan het ‘Lage Noordwesten’, waar Church World Service werkzaam is en die het zwaarst getroffen is door de orkaan. Aansluitend vond vorige week een vergadering plaats waarbij het ministerie hun definitieve evaluatie deelde en mogelijke acties wilde coördineren. Er is 1 persoon overleden in het Noordwesten; mensen waren op tijd geëvacueerd. Veel dieren dood, die vrij rondliepen. De zee is de plaatsen Mole St Nicolas en Baie-de-Henne binnengekomen. Vervolgens hadden we een gesprek met de civiele bescherming, die per email al gegevens met ons had gedeeld van schade per district. Schade aan woningen, landbouw, visserij, enz.

Na een overnachting in La Pointe reden we de volgende ochtend naar Lacoma. De weg die we normaalgesproken volgen vanuit Lacoma is nu verdwenen onder modder en water. Het water is de akkers opgelopen, bananenplantages zijn verloren gegaan, evenals manioc. Veel modder, veel verliezen. Een huis volledig plat, enkel het golfplaten dak op de grond. Een oudere man naast zijn huis van takken en stro, platgeslagen. Een jongedame naast haar lemen huis dat ze gestut heeft met boomstammen zodat het huis niet neervalt. Nog een bananenplantage met alle bananenbomen plat op de grond. Verder naar Jean Rabel. We liepen een heuvel op; een schokkend gezicht. Een vallei met een bananenplantage, alles verloren, platgeslagen. Een huis met schade aan de muren. Een huis zonder dak. Daar was men al bezig met reparaties.

Vervolgens reden we naar corporatie KABM in Corail. Onderweg pikten we een aantal mensen van een andere organisatie op. De auto had er moeite mee om de berg naar Corail op te komen. De dorpswinkel is vrijwel leeg. Een aantal golfplaten waren weggewaaid en de koopwaren nat geregend. De suiker en bloem zijn dus snel naar de markt gebracht. We liepen een ronde door de bergen van Corail. Een keuken plat op de grond (keukens zijn aparte bijgebouwtjes in verband met open vuur), een stenen muur van een huis omgevallen. Nog een huis met meerdere stenen muren om. De stenen worden in die regio gemetseld met een mengsel van aarde en as die overblijft na het maken van houtskool. Het uitzicht was fantastisch, over bergen en zee, maar de realiteit bitter. Nog een stenen huis met meerdere muren om, inclusief de keuken. Een zwangere moeder van zes; haar huis en keuken vernield. Ze vertelde dat ze elders toevlucht zochten tijdens de orkaan. Ze had één koffer met spullen in huis en die is gestolen. De uniformen en schoenen van de kinderen zijn vernield in modder en water, dus de kinderen kunnen niet naar school. Bij het volgende vernielde stenen huis kwam de eigenares, een oudere vrouw, met een doek in haar ogen wrijvend naar ons toe. De tranen wilden nog niet stoppen, want ze ziet niet in hoe ze haar huis kan herbouwen, zonder echtgenoot en met 11 mensen in huis. Ik moest even op een steen gaan zitten. Slikken om emoties in te houden. Nog een huis met muren omgevallen, meer bananenbomen plat, een ander stenen huis, met een oudere vrouw alleen, een paar dingen voor zich in een teil die ze heeft kunnen reden. Op een ander erf twee huizen; eentje met een aantal muren neer, het andere huis volledig verwoest, niks van over. Een avocado boom volledig afgeknapt. Nog een huis met een omgevallen boom ervoor en muur om. Nog een huis beschadigd. Wat een schade en vernieling.

Vandaar reden we via Mare Rouge naar Mole St Nicolas, in gezelschap van de coördinator en een predikant, lid van organisatie GRADAID. We passeerden de kerk van de predikant; plat op de grond. Andere kerken en scholen zonder daken. Vele bomen ontworteld. De predikant is 14 geiten verloren. We reden door een gebied met vele bananenplantages; alles platgeslagen. Eenmaal in Mole St Nicolas liepen we langs de zee, waar de schade op het eerste gezicht leek mee te vallen, achter een oud fort. Een verkreukeld huis, een afgebroken trap bij een betonnen huis. Van de orkaan? We spraken enkele omwonenden en die bevestigden dat er nog een huis bij de trap stond, dat volledig is weggevaagd. Vervolgens zagen we inderdaad een poort op de grond liggen, een stuk afgebroken muur. Een buurvrouw stond buiten en vertelde dat ze zwemmend uit haar huis is gehaald. Toen ze uiteindelijk terugkwam, was haar inboedel verdwenen, meegenomen door het zeewater. De zee heeft grote hoeveelheden zand achtergelaten in het dorp. Op de oever waar we liepen, stond voorheen een rij huizen. Geen spoor van terug te vinden. De eerste keer dat de zee het dorp zo is binnengekomen, volgens de inwoners.

We reden naar de haven en spraken met de coördinator van een corporatie van 65 vissers. Zij zijn 85 netten verloren. Twee vriezers waarin de vis geconserveerd werd, zijn defect geraakt nadat ze onder water hebben gestaan. Ook zij zeiden dat de zee nog niet eerder zo ver is gekomen. En ook daar grote hopen zand. Een groepje mensen was bezig om nieuwe netten te maken. Een visser zat werkloos tussen het zand; z’n kano en alle visgerij heeft hij verloren in de orkaan. Tot slot reden we naar het strand. Weer langs bananenplantages die ons verbijsterden; niks van over. Het strand zelf is totaal veranderd. De muur is weggeslagen, de bomen ook. Een groepje jongeren was (vrijwillig) bezig met opruimen.

Vandaar reden we naar Bombardopolis. Het gastenverblijf van ADEMA waar we de nacht doorbrachten, was de storm ook niet zonder kleerscheuren doorgekomen. Het dak is van het kantoorgedeelte gerukt en de hele inboedel is natgeraakt.

Donderdagochtend reden we naar Creve. Ik was verbijsterd. Vandaag nog erger. De eerste keer dat ik zoveel en zulke grote bomen ontworteld heb gezien. Onvoorstelbaar. De schade blijft vooral goed zichtbaar in de bananenplantages. Samen met leden van organisatie OBRED bezochten we corporatie CRPB. Het gebouw achter het kantoor, dat voor trainingsessies wordt gebruikt, was omgevallen. We liepen te voet een berg op. Enorme boomwortels liggen boven de grond. Overal bomen om, op alle erven. Latrines kapot. Bomen op daken. Golfplaat met touw vastgebonden aan huizen. Men begint wel gelijk weer wat te repareren, voor zover dat mogelijk is. We liepen het ene na het andere erf op, overal hetzelfde probleem; muren omgevallen, dak weg, huis vernield, bomen plat, latrine kapot. Veel stenen huizen en latrines, ook lemen woningen. Soms alle muren weg, of het hele huis plat. De bomen afgeknakt. Wat een ravage. Wat een kracht. Ik had het gevoel dat ik geen huis meer kon zien, niet meer vernieling. De huizen die min of meer overeind staan, vangen families op die helemaal geen huis meer hebben. Het laatste huis dat we hoog op de berg bezochten, raakte me diep. Het volledige huis weg, enkel het raamwerk staat nog met een houten raam. De kleren en schoenen, een tas, schoolschriften liggen verloren in de modder. Dat doet de modder en het water dus. Alles verloren.

Vandaar reden we naar Citern Remy. Een korte stop bij corporatie KOKAS. Ook daar bloem en maïs bedorven in de winkel door binnenkomend water. Een opvang voor dieren vernield, een kwart van de geiten erin dood. We reden verder. Het dak van een school. Verbijsterd door de bananenvelden. Modder, plat, weg, reddeloos verloren, niks van over. Corporatie KOEB in Baie-de-Henne; ondanks dat het golfplaten dak met ijzer aan het houten raamwerk was verbonden, is het dak volledig van het pand gerukt, de houten balken als snippers afgebroken. Dieven sloegen direct hun slag en namen zakken rijst mee en andere waren. Beschadigde lemen woningen, spullen hangen buiten om te drogen, vele geiten dood. Nog meer bananen plat. We bezochten een kwekerij waar groentes gezaaid waren om binnenkort te planten. Alles verloren door het water. Er wordt geen groente verbouwd dit jaar. Leden van de corporatie zijn hun handelswaar kwijtgeraakt. We liepen verder naar de zee, langs omgeslagen bananen en breadfruit bomen. De geur van dode dieren was nog duidelijk aanwezig, net als in Creve. De zee ligt er nu weer rustig bij. Maar aan de kust huizen vernield, grote hopen zand in het dorp, daken weg, bij een huis is een deel weggevaagd. Toen ik opmerkte dat het wel heel dichtbij zee stond, zei de eigenaar dat de zee dichterbij is gekomen. Dat hadden we in Mole Saint Nicolas ook al opgemerkt.

We reden verder naar Anse Rouge. De weg was slecht en deels afgebrokkeld. De volgende ochtend werden we gewekt door een ‘serenade van de muggen’, zoals een reisgenoot het omschreef. Van Anse Rouge terug naar Gonaïves. De zoutvelden aan die weg gelegen, zijn onder water gelopen. We waren verbijsterd te zien hoe ver de zee het land op is gekomen, wat veel meer zichtbaar was bij de zoutvlaktes; ook de weg is zichtbaar overstroomd geweest en zelfs aan de andere kant van de weg staat nog water. Verderop vele aangespoelde schelpen. Ook afval is door de zee op het land gedeponeerd. Bij Gonaïves in de buurt is/was een strand; het strand is er niet meer. Ook bij Arcahaie delen van de uitgestrekte bananenvelden platgeslagen.

Vrijdag terug en zaterdag 15 oktober gelijk weer op pad, nu voor persoonlijke doeleinden. In mijn dromen blijft de verwoesting voor mijn ogen. Ik reis regelmatig naar Grand Anse, in gezelschap van vrienden, vooral in Pestel. Die vrienden hadden me al gezegd dat Pestel verwoest was, bijna geen huis overeind. Ze hadden me gevraagd om mee te gaan naar Pestel, zodat ze voedsel konden vervoeren in onze auto en een aantal gezinnen hulp bieden. Ik hoopte dat de verhalen enigszins overdreven zouden zijn. Helaas waren ze dat niet.

We laadden de auto met rijst, spaghetti, olie, waterzuiveringstabletten, kleren. Files in Gressier, waar een Dominicaanse vrachtauto stond die warme maaltijden afleverde. Bij Petit Goave de brug eruit, door de rivier rijden dus. Aquin, Saint Louis du Sud; bomen neer. Cavaillon; heel goed zichtbaar, aangezien de omringende bomen weg zijn. Les Cayes, Camp Perin; verbijstering. Alles opeens onbeschut, alle bomen weg. Voorheen konden we Camp Perin niet zien liggen, nu zijn alle huizen zichtbaar. De muur die de grens tussen Zuid en Grand Anse aangeeft, is ook omgevallen. Duchity. Het ene na het andere huis kapot, vernield. Kerken en scholen om. Kafou Zaboka. Onherkenbaar, een woestenij. Helaas waren de verhalen niet overdreven; complete verwoesting. De aardbeving vernielde gebouwen, maar orkaan Matthew vernielde ook de landbouw en de omgeving. De kerk van Detail; alleen de voorgevel staat nog, van het betonblokken gebouw. Mensen in tijdelijke opvang. Ze beginnen golfplaten te timmeren. Kleren en matrassen buiten op de boomstronken om te drogen. Kokosnoten, avocado, grapefruit; alle bomen om. Grand Anse was de groenste provincie van het land. Nu is het een bruine, open woestenij met kale, afgebroken boomstronken. Geen woorden voor. Skeletten van huizen overeind, bomen op huizen en erven, daken weg, muren om, zowel van betonblok als andere materialen.

Eindelijk kwamen we bij het huis van de familie waar ik normaalgesproken te gast ben. Er is geen boom in de tuin overeind gebleven. De keuken is weg, evenals de nieuwe douche. De muren van het huis zijn ingestort. Ze hebben de golfplaten van het dak bijeengezocht en daarmee een tijdelijk onderkomen gefabriceerd. Toen de muren begonnen in te storten, vluchtte de familie naar buiten, waar ze noch konden staan, noch lopen, door de harde wind. Schriften, boeken, linnen verloren op de grond, bedden kapot. Muggen landden op onze benen; voorheen was er geen mug te bekennen in Pestel. Alles is veranderd.

Dit keer konden we dus niet bij de familie verblijven. Het hotel in het dorp was min of meer op orde gebracht, zodat we daar konden overnachten. Zowel in het Noordwesten als in Grand Anse was er de hele week geen deur die dicht kon; het hout heeft uitgezet na de regen.

De volgende ochtend vroeg wakker en naar buiten. Op het erf vele bomen om. Een ervan wordt omgebouwd tot een kano. Zo gaat de boom toch niet volledig verloren. Het dak is van het restaurant af. We reden/liepen naar het huis van de predikant, een van de zeer weinige huizen die nog overeind staan. Ze hadden de golfplaten nog extra vastgespijkerd voor de orkaan. Een palmboom is echter op het waterreservoir gevallen. We gingen naar de kerk. Het oude gebouw is volledig vernield; een boom is op het dak gevallen. Het nieuwe gebouw, waar net het dak op gelegd was, is gelijk weer een deel van z’n dak kwijtgeraakt en een muur is beschadigd. Een aangepaste dienst met een kleine groep mensen. We spraken over natuurlijke fenomenen zoals aardbevingen en orkanen. Soms denken mensen dat er andere oorzaken zijn. Toen begonnen ze hun verhalen te delen. Wat moet het afschuwelijk geweest zijn. Dinsdagochtend werd het donker in Pestel. De golfplaten vlogen van de huizen, bomen vielen neer, al was het geluid ervan niet te horen in de harde wind. Wind, wind, wind, regen, regen. Als een huis neerviel, moest het gezin elders toevlucht zoeken, maar het was moeilijk voortbewegen in harde wind en regen die als messen op hen neerkwam, terwijl om hen heen mango en breadfruit bomen neervielen. Met een baby op de vlucht, met vallen en opstaan. De vrouwen namen vooral het woord. Er sprak kracht uit hun verhalen. Kinderen hadden gehuild. En nu? Een boer sprak; hij heeft niks meer om te planten, weet niet wat hij kan doen. Josue, een collega en vriend die voor het eerst in Grand Anse kwam, tevens predikant, sprak over de liefde van God. Soms valt het niet mee om onder alle omstandigheden dank te zeggen.

Van de kerk reden we weer naar huize A. Onderweg het ene na het andere huis vernield. Hier en daar een zeildoek over een half verdwenen huis getrokken. Mensen gaan gelijk aan het werk om hun woonomstandigheden te verbeteren, voor zover mogelijk met de weinige middelen die ze hebben, zoals stukken golfplaat. De manioc kan niet langer in de grond blijven. Een heel team was bezig om manioc te raspen. Ik liep naar de buren. Ook hun huis vernield, hier en daar nog een half stuk muur overeind, bomen omver. De wind heeft hun dak volledig gelicht en het verderop weer op de grond gezet, met een punt op de keuken terechtkomend. Het gezin heeft een deur bij de punt neergezet en hun bedden onder het dak geplaatst, om zo toch enige bescherming te vinden tegen zon en regen. Ik had het gevoel alsof het niet waar kon zijn wat ik zag in Grand Anse.

’s Middags begonnen mensen te komen om een portie voedsel in ontvangst te nemen. In totaal 65 gezinnen zijn van rijst, spaghetti, olie en waterzuiveringstabletten voorzien, voor ongeveer een week lang. In de regen reden we naar Corail. Daar liggen de eilanden Cayemites. En daar zijn vernielde huizen, nog meer, bomen om, woestenij. Corail zelf zag er echter beter uit; daken op de huizen, weinig schade in het dorp. We bezochten ds. Jose, bij wie we in augustus nog waren geweest voor een conferentie van de kerken. Buiten het dorp, bij de mangroves, was meer schade; daar wel beschadigde huizen, die vlak aan zee liggen.

Maandag was een vrije dag, de sterfdag van Dessalines. We reden Pestel in, langs de vernielde middelbare school, naar het plein aan de zee. De adventisten kerk zonder dak, evenals omringende huizen, alle bomen weg die daar voorheen mooie beschutting boden. De zee is nu rustig, maar heeft veel vernieling achtergelaten, met sterke wind. Een kerk aan zee vernield, restaurant beschadigd, huizen op het tegenoverliggende eilandje beschadigd. We groetten de familie van een andere vriend. Het dak is deels verdwenen en het dak van een naburig hotel was op hun huis terechtgekomen. De houten bovenverdieping van het hotel is verdwenen. Het aangezicht van Pestel en omgeving is veranderd.

De geraspte manioc werd nu gestampt, gezeefd en op drie vuren tot cassave gemaakt. We zeiden de familie gedag en vertrokken. Alles is ontbloot. De omgeving is bruin, de bergen zijn kaal, de uitzichten zijn anders. De weg ligt duidelijk zichtbaar, huizen onbeschut. Een onbeschrijflijk landschap, werkelijk waar. Bomen afgeknakt, afgebroken, gesplinterd, ontworteld, omgevallen. De kleur weg. De kleren over bomen om te drogen. Een houten raamwerk, met een mini stukje stenen muur. Een half ingestort huis met een gezin erin. Kinderen in en om de huizen.

We reden naar Beaumont, langs de middelbare school die deels dakloos is maar desondanks maar liefst 87 gezinnen herbergt. Na de aardbeving zat de angst voor betonnen daken erin en wilde men gofplaten daken. Nu zijn het vooral de huizen met golfplaten daken die vernield zijn en de betonnen daken zijn overeind gebleven. Ook in Beaumont vele huizen, scholen en kerken beschadigd en vernield. Ziekenhuis Citymed is volledig dakloos. Ik las dat 90% van de bomen in Grand Anse ontworteld zijn.

Van Beaumont ging het naar Les Cayes. Camp Perin weer zichtbaar in het dal. Kleine huisjes van golfplaat, gebouwd na de orkaan. Mijn ogen en geest registreren, maar de woorden en uitdrukkingen willen nog niet komen. We reden een ronde door Les Cayes. Het dak van de kerk bij het plein, maar voor wat er werd gezegd dat de stad volledig verwoest is, leek het op het eerste gezicht mee te vallen. Van Zuid naar Nippes en door naar Port-au-Prince. Een levend varken op een plank achterop een motor gebonden.

Afgelopen week na veel reizen een aantal dagen in Port-au-Prince en op kantoor. Temidden van alle consternatie ontvingen we het verslag van onze consultants met een evaluatie van 12 jaar werk in het Noordwesten. De berichten uit Nederland doen ons goed. Een vroege skype call met Amerika en Indonesië over voedselveiligheid en nutritie. Een vergadering bij CNSA, Nationale Coördinate van Voedselveiligheid. Die begon met een agenda van wie waar werkt en wat doet, en een evalutie over markt en voedselveiligheid. We zouden spreken over coördinatie na de orkaan, maar de vergadering werd onderbroken door de komst van een aantal afgevaardigden van het Ministerie van Landbouw, waar CNSA onderdeel van is. Sinds het plotselinge overlijden van de coördinator van CNSA vorig jaar, heeft een ander staflid, 10 jaar werkzaam bij CNSA, het interim directeurschap opgenomen. Vijf minuten voor onze vergadering had hij te horen gekregen dat hij die dag vervangen zou worden. De heren wandelden de vergaderruimte in, gebruikmakend van de aanwezigheid van vele organisaties, en stelden ons voor aan de nieuwe directeur. Na tien jaar bij CNSA kreeg de huidige directeur zo te horen dat het zijn laatste werkdag was. Dit nog wel vlak na orkaan Matthew en zonder enige overgang. De aanwezigen waren verbijsterd. Een aantal stonden prompt op en vertrokken. De vertrekkende directeur kreeg niet eens het woord, totdat een andere collega vroeg of hij niet de gelegenheid kreeg wat te zeggen. Hij had het zichtbaar moeilijk, was emotioneel, maar bleef professioneel in zijn spreken. Hij had geen enkel probleem met zijn opvolger, die door de president, minister-president, en minister van landbouw is aangewezen (geen van allen konden echter aanwezig zijn bij zijn aanstelling), maar hij had problemen met de manier waarop. Het deed hem verdriet om te zien hoe het ministerie te werk is gegaan.

’s Middags hadden we vergadering van ACT Alliance, dit keer bij CWS op kantoor. De volgende dag sprak Church of Sweden met een aantal leden van ACT over psychosociale steun. Ik ontvang veel steun van onze regio-coördinator en onze directrice. Samen nadenken over plannen, hoewel er weinig fondsen binnenkomen, informatie van al onze partners vergarend.

Vorige week donderdag woonde een lid van SKDE mede namens ons een vergadering bij in Port-de-Paix. ’s Avonds belde hij me op; het had de hele dag geregend en de weg was weer overstroomd en motoren konden niet oversteken. Hij bracht de nacht door bij ADRUH in Lacoma, een van onze partners. Vrijdag kwamen de berichten weer binnen, na veel regen in het Noordwesten en Zuiden. Overstromingen, nog meer huizen vernield, nog meer dieren dood. 6 doden in Baie-de-Henne. Wegen geblokkeerd. Wanneer houdt het op?

(Foto’s volgen te zijner tijd. Voor nu zijn ze hier te vinden: https://www.dropbox.com/sh/i85iq35q5yerccu/AACZfuKFGfszWgYhE8kJ2jaSa?dl=0)