Duisternis en licht van hoop

Dit verhaal had ik vanuit Haïti moeten schrijven. Donderdag 7 november zou ik naar Haïti reizen. Het ticket was geboekt, de koffer ingepakt. Kort voor vertrek kreeg ik te horen dat ik aan mijn knie geopereerd moet worden. Dus de reis ging niet door. Mijn buurjongetje was de dagen al aan het aftellen. De buurvrouwen hebben mijn huis al een grondige schoonmaakbeurt gegeven en hadden al bedacht wat voor maaltijden we in het weekend samen zouden eten. De kerk had al wat werk voor me liggen.

In het weekend van 10 november heeft de Presidentiële Overgangsraad besloten om minister president Garry Conille te ontslaan. Hoewel de raad hiertoe eigenlijk het recht niet schijnt te hebben, is er met ingang van 11 november een nieuwe minister president benoemd, namelijk Alix Didier Fils-Aimé. 15 november is er een nieuwe overgangsregering aangesteld, met 18 ministers, van wie 8 uit de vorige regering komen. Naar aanleiding van dit nieuws kondigde de leider van de coalitie van bendes ‘Vivre Ensemble’ (wat ironisch genoeg ‘Samen Leven’ betekent) aan dat de strijd hervat zou worden en riep mensen op om thuis te blijven. Zoals aangekondigd, brak er vanaf 11 november extra geweld uit.

Drie dagen nadat ik in Port-au-Prince had moeten aankomen, is er op drie vliegtuigen geschoten bij het landen dan wel vertrekken van het vliegveld van Port-au-Prince. Vooral Spirit Airlines werd geraakt, maar ook JetBlue en American Airlines. Gelukkig zijn hierbij geen slachtoffers gevallen. Bij uitwijken naar de Dominicaanse Republiek mochten passagiers met een Haïtiaans paspoort het vliegtuig niet verlaten. De Dominicaanse Republiek laat al lange tijd geen Haïtianen het land binnen.

Het vliegveld is 11 november direct gesloten. Tot op heden is het nog niet geopend. De Federale Luchtvaart Administratie van Amerika kondigde aan dat er een maand lang geen vluchten van en naar Haïti mochten plaatsvinden. Dit is inmiddels aangepast. Het vliegveld in het noorden van het land, bij de stad Cap Haïtien, is weer geopend. Diverse luchtvaartmaatschappijen hebben verschillende maatregelen aangekondigd. American Airlines vliegt drie maanden lang niet van en naar Haïti. Dat is de maatschappij waar ik mee zou vliegen. Bahamasair heeft tot nader order alle vluchten geannuleerd. Air Transat vliegt niet tot 15 januari. De Haïtiaanse luchtvaartmaatschappij Sunrise Airways probeert het gat op te vangen en heeft tijdelijk nieuwe routes ingesteld. Vanaf komende week zullen zij vanuit Cap Haïtien vliegen naar Les Cayes, Providenciales, Miami, Point-à-Pitre, Sint Maarten en Panama City. Mijn buurman is in het Noordwesten en had woensdag thuis zullen komen. Wegens het sluiten van het vliegveld kan hij geen kant op. De hoofdstad is afgesneden van de rest van het land.

Bendes blijven proberen hun gebied uit te breiden, voornamelijk rondom de hoofdstad maar ook elders in het land. In Pont-Sondé (Artibonite) zijn rond de 115 bewoners gedood en meer dan 20 gewonden naar het ziekenhuis vervoerd na aanvallen door bendes. Van baby’s tot ouderen, iedereen is slachtoffer. Ook zijn huizen en auto’s in brand gestoken. In Marchand Dessalines en Petite-Rivière de l’Artibonite werden mensen ontvoerd en dieren gestolen. Duizenden mensen hielden een mars in Verrettes, in protest tegen het toenemende geweld in Artibonite. Arcahaie was het doelwit van een bende die vanuit Canaan actief is. Honger en armoede drijven kinderen in de armen van de bendes, puur om te overleven, om zich te kunnen voeden en kleden.

11 november, dezelfde dag dat het vliegveld is gesloten, markeerde een toename in bendegeweld in diverse wijken van Port-au-Prince. Solino is in handen gevallen van bendes. Tabarre, Delmas 30, Nazon, Christ Roi, Vivy Mitchell, Champs de Mars, Pernier zijn aangevallen. Daarbij worden huizen in brand gestoken en leeggeroofd, mensen verkracht, vermoord, verdreven. Voor de meeste lezers zullen de namen van deze wijken weinig betekenis hebben. In Solino heb ik eens de organisatie AED bezocht, lid van ASR, een partner organisatie waar we jarenlang mee samenwerkten. Ik zocht contact met de coördinator van AED. Zijn huis is in brand gestoken, hij is alles kwijtgeraakt, maar heeft weten te vluchten samen met zijn gezin. Ook het kantoor van AED is verbrand, met alle inboedel. Delmas 30, Nazon en Christ Roi liggen tegen elkaar aan. Het zijn wijken waar ik vele malen heb rondgereden en gelopen. Ik ging er naar de kerk. Ik bezocht er mensen, woonde er huwelijken bij. In Pernier heb ik mijn eerste maand in Haïti doorgebracht, bij een gastgezin. Het is niet voor te stellen hoe het leven veranderd is, hoe een wijk waar mensen voorheen onbekommerd door de straten konden lopen en rijden, nu een strijdtoneel is geworden waar mensen hun leven niet zeker zijn, noch op straat, noch in hun eigen huis. Het is niet voor te stellen dat je eigen thuis geen veilige plaats meer is.

Sinds vorige week zijn scholen weer veelal gesloten, net als banken, bedrijven en organisaties. De haven zat al dicht en nu ook weer het vliegveld, net als in de periode van maart tot juni. Dit leidt direct tot schaarste. Brandstof is moeilijk verkrijgbaar, net als propaan (voor het koken) en drinkwater, aangezien de trucks het water niet kunnen leveren aan de verkooppunten. In de supermarkten raken de schappen leeg. Transport van verse producten naar de markten wordt bemoeilijkt doordat de doorgaande wegen in handen zijn van bendes. De voedselzekerheid komt steeds meer in het gedrang als gevolg van onveiligheid, ontheemden, inflatie en weersomstandigheden. Hevige regen leidde tot overstromingen in Les Cayes en Leogane. Zelfs de VN heeft tijdelijk de levering van humanitaire hulp moeten stoppen, aangezien de haven en het vliegveld buiten gebruik zijn. De komende tijd ziet er donker uit.

In de buurt van het vliegveld zijn afgelopen week huizen en bedrijven in brand gestoken en geplunderd. Ook probeerden bendeleden Pétion-Ville te bereiken, via Musseau (Delmas 60). Dinsdag had de politie diverse kruispunten afgesloten, zowel tussen Port-au-Prince en Pétion-Ville als tussen Pétion-Ville en Kenscoff. Bendeleden zijn onderschept bij Canapé-Vert, Lalue en Bourdon. Daarbij zijn ongeveer 45 bendeleden gedood door de politie, buurtwachten en de bevolking. In veel wijken worden nu barricades opgeworpen om aanvallen van bendes te voorkomen.

Het aantal ontheemden blijft toenemen. In oktober waren 700.000 mensen hun huis ontvlucht, 22% meer dan in juni. Zij zoeken een toevlucht bij familie elders in het land, of in kampen nabij Port-au-Prince. Gastgezinnen zijn nauwelijks in staat om zelf rond te komen, laat staan een extra familie een slaapplaats en eten te bieden. In slechts vier dagen tijd zijn 20.000 mensen hun huizen ontvlucht door het toenemende geweld van de afgelopen twee weken.

De Dominicaanse Republiek is in oktober begonnen met het repatriëren van meer dan 10.000 Haïtianen per week. Het woord ‘repatriëren’ is hier niet geheel juist, want er wordt meer gekeken naar huidskleur dan naar documenten of afkomst. Zo worden ook Dominicanen en zelfs burgers van andere landen met een donkere huidskleur naar Haïti gestuurd. Tegelijk blijven Haïtianen op zoek naar een beter leven elders. De politie van de Turks- en Caicoseilanden heeft voor de 15^e keer dit jaar een boot onderschept met illegale migranten. In de Dominicaanse Republiek is tevens een operatie begonnen tegen een crimineel netwerk bestaande uit Dominicaanse politieagenten die grote hoeveelheden munitie hebben gestolen. Deze zijn verkocht aan bendes in Haïti.

Volgens de ‘Global Peace Index 2024’ staat Haïti op de 143^e plaats van 163 landen. Ter vergelijking: Nederland scoort 18^e. Een andere internationale vergelijking constateerde dat Haïti en Israël wereldwijd de twee landen zijn waar moord op journalisten het meest waarschijnlijk ongestraft blijft.

De aanwezigheid van de Multinationale Missie van Steun en Veiligheid geleid door Kenia heeft de situatie weinig veranderd. De missie telt op dit moment 400 personen. De transitieregering heeft verzocht om deze missie te wijzigen in een vredesmissie van de VN. Bij een vergadering hierover op 20 november stemden China en Rusland tegen dit verzoek. Jean William Pape, een bekende Haïtiaanse arts en oprichter van medisch centrum GHESKIO, riep op tot een vredesmissie om veiligheid te herstellen en een genocide te voorkomen.

De gezondheidszorg heeft het zwaar te verduren. Een convent en ziekenhuis van de Missionarissen van Naastenliefde (katholieke zusters van Moeder Teresa) is geplunderd. Al 47 jaar biedt deze missie gratis gezondheidszorg aan in Port-au-Prince. Een deel van de muren is vernield en alles is leeggeroofd. Vele klinieken hebben de deuren moeten sluiten, terwijl apotheken niet aan medicijnen kunnen komen en ziekenhuizen worden geplunderd. Slechts 25% van de medische voorzieningen in de hoofdstad zijn nog operationeel.

Artsen Zonder Grenzen is al vele jaren actief in Haïti. Ze behandelen alle zieken, ongeacht geloof, achtergrond, beroep, leeftijd, etc. Ook politieagenten en bendeleden worden door hen behandeld. De strijd is echter zover opgelaaid, dat personeel van Artsen Zonder Grenzen wordt bedreigd voor het bieden van zorg aan bendeleden. 11 november werd een van hun ambulances door de politie en een buurtwacht gestopt, niet ver van een van de ziekenhuizen van Artsen Zonder Grenzen. Ze werden gedwongen elders naartoe te rijden. De banden van de ambulance zijn lek gestoken en er werd gas in de ambulance gelaten om het personeel te dwingen uit te stappen. Daarop zijn de gewonde patiënten gedood en is het personeel bedreigd en vastgehouden. In de daaropvolgende week zijn er nog minstens vier incidenten geweest waarbij personeel van Artsen Zonder Grenzen is bedreigd. Als gevolg hiervan worden er per 20 november geen nieuwe patiënten meer ontvangen in de vijf ziekenhuizen die Artsen Zonder Grenzen runt in Port-au-Prince. Dit heeft grote gevolgen voor de gezondheidszorg, die steeds verder slinkt, terwijl de vraag toeneemt. Het overheidsziekenhuis La Paix heeft in vier dagen tijd 36 patiënten met schotwonden behandeld, terwijl dit op een gemiddelde dag twee zijn.

Het lijkt niet bij Artsen Zonder Grenzen te blijven. Nu doen er verhalen de ronde dat internationale organisaties bendes voorzien van voedsel. Buiten de hoofdstad gaat het werk gewoon door, maar in Port-au-Prince wordt het werk van hulpverleningsorganisaties bemoeilijkt door politie en buurtwachten die hen tegenhouden. Ook mensen in kampen die hun huizen ontvlucht zijn, worden op deze manier van hulp afgesneden.

Een oud-collega informeerde me over het overlijden van zijn schoonmoeder. Hij woont in Port-au-Prince, z’n schoonfamilie nabij Gros Morne. Een afstand van zo’n 170 kilometer. Dat lijkt dichtbij, maar is in dit geval onoverkomelijk ver weg. De doorgaande wegen zijn in handen van bendes en dus kan zijn vrouw de begrafenis van haar eigen vader vandaag niet bijwonen. Een andere vriend trouwt in Florida, ook vandaag. Geen van zijn familieleden kan aanwezig zijn, doordat het vliegveld is gesloten.

Een leuk weetje, even heel wat anders dan alle slecht nieuws berichten: de munteenheid in Haïti is de gourde en dit is een van de oudste munteenheden van de wereld. Al in 1813 werd de gourde ingevoerd. Slechts vier andere munteenheden kennen een nog langere historie.

In Kenscoff hebben 52 landbouwers zaden kunnen lenen en training gevolgd over het verbouwen van rode bieten, bonen, selderij en sla. In oktober mocht ik de school van Dos d’Âne berichten dat er dankzij giften van een stichting en van particulieren dit schooljaar de mogelijkheid is om te zorgen voor een maandelijks salaris van de docenten. Het nieuws deed snel de ronde, want algauw kreeg ik van meerdere mensen opgeluchte en dankbare berichten binnen. Vorig jaar hebben de docenten geen salaris ontvangen, wat de motivatie niet ten goede komt. Het goede nieuws werd dan ook met grote vreugde ontvangen. Ze laten allemaal merken dat het een Godsgeschenk is. Zo mag het onderwijs in Dos d’Âne doorgang vinden, in het nieuwe, recent geverfde gebouw. Het gebouw betekent duidelijk veel. 20 november is de Internationale Dag voor de Rechten van het Kind. Voor het eerst werd er in Dos d’Âne feest gevierd om deze dag te herdenken. Ze hebben nu zo’n mooi gebouw, dat willen ze waarderen en breder benutten, gaven ze aan. Er werd met de 142 leerlingen stilgestaan bij kinderrechten, maar ook werd er gedanst, gezongen en gelachen.

Ik sluit af met iets wat iemand afgelopen week tegen me zei, waaruit een onverzettelijke moed, hoop en vertrouwen spreken, ondanks alles: “De situatie is heel erg moeilijk. Mensen slaan op de vlucht. Zoveel droefheid, zoveel verwoesting. We kunnen niet allemaal het land verlaten. Er moeten mensen blijven die voor verandering zorgen, die een licht van hoop brengen, die steun bieden. Ik geloof dat er ook in Haïti op een dag weer vrede komt.”