Landbouw in Noordwest

We waren gebleven in Santo Domingo, waar ik woensdag 11 maart een vergadering bijwoonde van ACT Alliance forum Dominicaanse Republiek, een internationaal netwerk van christelijke organisaties die ook in Haïti maandelijks bijeenkomen. De financiële administratie verder doorgenomen met SSID en na werktijd stopten we bij een kerk waar de gemeente van Josue, SSID medewerker en predikant, was uitgenodigd. Toen we voor het gebouw stonden, las ik dat het een christelijke gereformeerde kerk was. Eens per half jaar organiseren ze drie dagen speciale activiteiten, de ene keer de mannen, dan de vrouwen en dan de jeugd. Dit keer was het de beurt aan de mannen. Christelijk gereformeerd, maar totaal anders, meer aanbidding als in een pinkstergemeente. Veel muziek, zang, instrumenten, loven. Na een tijdje viel het me op dat op de rechtermuur geschreven stond: heren. Ik keek naar links en daar stond: dames. Het bleek dat mannen en vrouwen traditiegetrouw gescheiden zitten. Veel gewoontes en gebruiken zijn cultureel bepaald. Op een gegeven momenten namen de mannen van de organiserende gemeente plaats op het podium, allen gekleed in een zwarte broek en blauw overhemd, een Bijbel onder de arm geklemd. Een mooi lied klonk en de mannen begonnen te bewegen: heel eenvoudig, hun voeten op en neer. Eerst op de plaats, toen draaiden ze zich om en liepen het tussenpad in, met z'n tweeën naast elkaar. Achterin gekomen draaide de helft langs de linkermuur en de andere helft langs de rechtermuur weer naar voren. Toen in één lange rij weer door het tussenpad en langs de rechtermuur terug hun banken in. Het lijkt zoiets eenvoudigs, maar het was zo mooi en het deed me veel. We blijven leren en spreken over kerk en religie, de eenheid zoekend in plaats van verdeeldheid.

Na weer gastvrij te zijn ontvangen door Josue, die leeft naar de Bijbeltekst dat Jezus kwam om te dienen, niet om gediend te worden, reisden we per bus terug naar Port-au-Prince, Haïti. We zaten mooi vooraan bovenin, dus hadden goed zicht op de omgeving. Bij Barahona kwamen we door een suikerriet producerend gebied, langs 'bateyes'. Treinwagons vol met suikerriet, velden vol met de lange stengels die historisch tot zoveel lijden, uitbuiting en discussies geleid hebben tussen deze beide landen, met zoveel werkers uit Haïti onder slechte werkomstandigheden. Het was marktdag, dus druk bij de grens, die met een stuk of vier, vijf barrières afgesloten is.

De volgende zondag vertelde de predikant in Boulard wat zijn vrouw en hem was overkomen. Toen ze uit de bank kwamen zijn ze vastgehouden en overvallen door een groep gewapende bandieten. Later toen ze aangifte deden bij de politie, werd hen gezegd dat ze blij mogen zijn dat ze nog leven. Dankzegging.

Dinsdag 17 maart in alle vroegte reden we met een delegatie naar Belladère, een van de vier grensovergangen in het land, deze in de provincie/het departement Centre gelegen. Daar kwamen we bijeen als binationale commissie die bestaat uit Haïtiaanse en Dominicaanse organisaties. De Dominicanen hadden problemen bij de grensovergang, een proces dat maar liefst bijna 3 uur in beslag nam. We spraken voornamelijk over wat er mogelijk gaat gebeuren als de einddatum van het regularisatie- en nationalisatieplan verloopt in juni; deportaties van de Dominicaanse Republiek naar Haïti, de rol van beide regeringen, de relatie tussen beide volken. Naderhand is een persbericht geschreven dat in beide talen gepubliceerd is. Goed om samen te komen, juist nu. Ik beland soms in verhitte discussies als het gaat om de relatie tussen de beide landen die dit eiland delen, die ontzettend kwetsbaar en complex is.

In plaats van terug te keren naar Port-au-Prince na de bijeenkomst, stapte ik in Mirebalais over bij Cher Frère, om samen naar Gonaïves te rijden. Een korte tussenstop in Desarmes, waar we een oud-collega van MCC begroetten. Die had slecht nieuws: een 'vagebond' had een paar dagen eerder een bos platgebrand dat met MCC was geplant. Hij wilde geld, maar is uiteindelijk het dorp ontvlucht. Een zinloze daad waar niemand wat aan heeft.

Na een overnachting in Gonaïves reden we de volgende ochtend naar Baie-de-Henne. Zelfs daar waren manifestaties; Baie-de-Henne wil een afzonderlijk 'district' worden in plaats van samen met Bombardopolis, zodat ze hun eigen gedeputeerde kunnen kiezen. Het dorp was aan alle kanten afgesloten en de scholen zaten al sinds maandag dicht. Leden van de corporatie KOEB leidden ons via een alternatieve route naar hun kantoor en haalden de stenen weg die het pad blokkeerden. In januari heeft KOEB een dorpswinkel geopend in hun vorig jaar nieuw gebouwde kantoor. Er kwam prompt een klant die in groot in de winkel koopt, om vervolgens thuis kleinschalig door te verkopen; olie, macaroni, enz. Voorheen reisde men ver, naar Mare Rouge, Bombardopolis of Port-au-Prince om inkopen te doen voor doorverkoop, met alle risico's van dien, maar nu kunnen ze in Baie-de-Henne hun producten verkrijgen en dat ook nog tegen een goede prijs. Tevens een mooie inkomstenbron voor de corporatie.

We liepen naar de akkerbouw van een van de leden, vlakbij zee. Een flink stuk land vol uien. Mooi om te horen dat de opbrengsten niet alleen gebruikt worden voor het kopen van geiten en kippen, maar zelfs ook om wat geld te sparen, een andere mogelijkheid die de corporatie biedt. Toen we verder reden richting Bombardopolis, pikten we onderweg een ander lid van de corporatie op. Ik klom achter haar aan een hek over haar tuin in, waar ze tomaten, uien en prei heeft geplant. Een deel had ze geoogst om te verkopen in Bombardopolis, waar ze ook maaltijden bereidt om te verkopen. Al haar 7 kinderen zitten op school.

Onze volgende stop was in Citerne Remy, waar het nieuwe kantoor van corporatie KOKAS in felle kleuren geel en groen geschilderd mooi de aandacht trekt. Het was geen eenvoudige taak om stenen en water aan te slepen voor de bouw, maar iedereen was zeer actief tijdens het bouwproces, vooral de vrouwen, zo werd ons verteld. We liepen naar een vrouw die met de lening van de corporatie heeft geïnvesteerd in de verkoop van olie en bloem, om zo al haar 9 kinderen naar school te kunnen laten gaan. Bijna alle ouders hebben echter kinderen op school in Gonaïves of Port-au-Prince, sommige omdat er geen middelbare scholen in het dorp aanwezig zijn, andere omdat ze denken dat stadsonderwijs beter is en de stad meer mogelijkheden biedt voor hun kinderen. Het is zorgelijk om de enorme exodus te zien die zo ontstaat, want er zijn maar weinig van de kinderen die uiteindelijk terugkeren naar hun geboorteplaats. Steeds meer mensen trekken naar de stad, die overbevolkt is, zonder werkgelegenheid voor al die mensen en ook zonder grond om voedsel te verbouwen al zou het alleen maar voor eigen consumptie zijn.

Het land stond er droog bij, de bonen en maniok uitgegroeid. Het is tijd om te planten maar het regende nog niet. Bij een overdekte verzamelplaats waar mannen domino speelden en vrouwen handel verkochten, spraken we met twee leden van de corporatie die brood en koffie, cassave met pindakaas en sterke drank verkopen. Alles om in het levensonderhoud te voorzien en de kinderen naar school te laten gaan, met meestal grote gezinnen.

Toen we in Mare Rouge aan waren gekomen om daar de nacht door te brengen, kreeg ik een telefoontje met de mededeling dat er brand was gesticht in het kantoor van onze partnerorganisatie SSID in Boen en het geld dat de gezinnen hadden bijgedragen voor de bouw van hun huizen was gestolen. Ontwikkelingswerk is niet eenvoudig, het gaat niet snel en het is niet goedkoop; het is moeilijk, zwaar, ingewikkeld, het duurt lang en het kost veel geld.

De volgende ochtend reden we naar Corail, waar we met moeite de berghelling opkwamen. Een aantal leden van corporatie KABM waren producten halen in Mare Rouge, die uit Port-de-Paix waren gekomen voor de dorpswinkel die ook hier recent is geopend. Een klant kwam rijst, bloem en ander producten kopen voor haar handel aan de weg. Even later verscheen een muilezel met 10 zakken rijst uit Mare Rouge. Ook hier wordt voornamelijk verkocht aan kleine handelaars die aan particuliere klanten verkopen. Voordat de winkel geopend werd, heeft KABM een bijeenkomst gehouden met alle handelaars in de omgeving. Naast het gebouw van de corporatie zijn uien en bananenbomen geplant. Corail is een vruchtbare omgeving, waar een diversiteit aan producten groeit; maniok, bananen, bonen, koffie, etc. Een van de leden klom een kokosboom in om kokosnoten te plukken en ons zo een vers drankje aan te bieden.

Vandaar reden we naar Dupre, waar al een dorpswinkel geopend was, die nu uitgebreid is met een assortiment aan bouwmaterialen; cement, ijzer, spijkers, golfplaat, etc. Een klant kwam twee zakken cement kopen die hij op z'n ezel laadde. De aanwezigheid van bouwmaterialen in de omgeving stimuleert de bouw van betere, veiligere huizen en ook is het nu makkelijker voor mensen om wat bouwmaterialen te kopen telkens als ze wat verdiensten hebben.

Vervolgens naar Ti Rivyè Glasy, waar we wonderbaarlijk genoeg weer met de zegen van regen aankwamen, zoals momenteel elke keer tijdens onze bezoeken. Samen met de agronoom liep ik naar de drie akkers waar voor dit gebied nieuwe producten verbouwd worden: kool, tomaat, aubergine, uien. Een andere organisatie heeft kortgeleden een enorm waterreservoir gebouwd en een irrigatiesysteem aangelegd, wat vele mogelijkheden biedt. Water is leven. Het is bemoedigend om te zien dat er nu een grotere variëteit aan producten verbouwd kan worden, wat een beter gebalanceerd dieet betekent en ook meer verkoopmogelijkheden. Deze corporatie, KPPG, is momenteel eveneens bezig met de bouw van een bakkerij.

Van Ti Rivyè Glasy reden we naar Gros Morne. Eerst naar Anse Rouge, vervolgens afslaan naar Source Chaude, vandaar naar Terre Neuve totdat we op de doorgaande weg kwamen naar Gros Morne. Een nieuwe route voor mij, weer heel anders en divers. Eerst ontzettend droog, een woestijn gelijkend. Kale hellingen, niet spits maar rond. Een bocht om en toen opeens in het dal groen, als een oase, langs een (droge) rivier. Verderop ook mooie plantages en zowaar een soort aquaduct. Toen een gebied met volop water, toen weer droog en daarna regen en nattigheid. Tot slot een rivier schuin oversteken (zonder brug), om vervolgens de nacht door te brengen in Gros Morne.

De volgende ochtend om zes uur vertrokken we weer. Een klein uur later waren we in Pendu, waar we de auto achterlieten om te voet de berg op te lopen naar Mayonbe. Een bezorgde moeder kwam net de berg af; haar dochter is 'gek geworden', zoals ze zeggen. Eerst zat ze gewoon op school en nu vliegt ze mensen aan en is niet aanspreekbaar. Helaas worden er meestal geen diagnoses gesteld noch oorzaken gevonden en vaak ook worden ziektes afgeschreven op magie/mystiek.

Eenmaal boven op de berg ging ik kijken bij de bomen die in juni 2013 geplant zijn. Ze groeien duidelijk flink. Ik liep het schoolterrein op, waar corporatie KAMM de bouw van een kantoor aan het afronden is. Dit gebouw is met stenen gebouwd in plaats van betonblokken, anders dan de andere kantoren. Het transport zou teveel kosten en ook zouden er teveel blokken breken. Bovendien konden de bewoners nu wat verdienen door zelf stenen te zoeken en naar de bouwplaats te dragen.

Achter de school en het kantoor liggen een boomkwekerij en een moestuin, ook al met voor dit gebied nieuwe producten: kool en tomaten. De boomkwekerij zag er levendig uit, met veel plantjes groeiend. Ook de moestuin lag er goed bij. Een aantal leden van KAMM hadden zaden voor tomaten en kool gekregen om ook op hun eigen land te proberen dit te verbouwen. Op het land van de corporatie wordt compost gebruikt en krijgen de groentes water met gieters.

We bezochten een aantal van de leden thuis en op hun land. Het pad dat we afliepen was aan beide kanten omringd door meer dan manshoge bomen: resultaten van het herbebossingsprogramma met KDRe. Mooi om te zien.

We liepen naar een actieve vrouw die ver reist om producten in te kopen en te verkopen. Ook producten uit eigen tuin verkoopt ze. 7 van haar 8 kinderen zitten in Port-au-Prince op school, maar ze wil ze naar Gros Morne halen om ze dichterbij huis te hebben en ook om ze makkelijker eten te kunnen geven. Ze heeft voor het eerst tomaten geplant, voor consumptie en verkoop.

Een oudere vrouw verwachtte ons al, even verderop. De vorige keer had ze ons verteld over haar handel van zoete koeken die ze bakt en verkoopt. Ik had beloofd de volgende keer terug te zullen komen en ze was het niet vergeten: de suikerrietkoeken lagen al klaar.

De leden van KAMM wonen verspreid door de bergen rondom Mayonbe. Veel lopen dus, helling op en af. We bezochten een echtpaar, van wie de vrouw 'pate' (deeg gevuld met ei of vlees) en biscuits bakt om te verkopen bij de school in Mayonbe. Haar man liet ons de tomatenplanten zien die ze geplant hebben.

Al met al waren we een aantal uren aan de wandel voordat we terugkeerden naar de school, waar we spraken over het bouwproces van het kantoor en over een uitwisseling die in februari heeft plaatsgevonden in Centre. KAMM heeft al heel concreet iets toegepast dat ze gezien en geleerd hebben in Centre: zaden planten in autobanden, oude teilen of manden die op planken staan boven de grond in plaats van op de grond, om ze bijvoorbeeld tegen geiten en kippen te beschermen. Overal vertelden de deelnemers me over hoe er niks verloren gaat bij MPP, een van de organisaties die ze bezochten: uitwerpselen van dieren en mensen worden gebruikt voor compost/organische meststof, afvalwater van wasgoed of afwas wordt behandeld om het land mee te kunnen besproeien. Het belang van planten van groentes werd benadrukt, het nut van een irrigatiesysteem werd duidelijk, er werden vissen gekweekt in bassins, het viel ze op dat huizen in Centre gebouwd zijn van hout en ook een bezoek aan een stuwdam maakte indruk.

Het is bemoedigend te zien dat productdiversificatie vorm begint te krijgen: men heeft de kans om kool, tomaten, aubergines, uien en andere groentes te verbouwen, wat eerst niet het geval was. Een agronoom begeleidt de corporaties met uitleg van landbouwtechnieken, planttechnieken, manieren om de opbrengst van de landbouw te vergroten, etc.

Pas in de loop van de vrijdagmiddag liepen we de berg af, eigenlijk te laat voor de lange reis die we nog voor de boeg hadden. Even gebruik maken van de latrine bij het huis waar we geparkeerd stonden (gastvrijheid in vele opzichten) en toen konden we vertrekken uit Pendu, via Gonaïves terug naar Port-au-Prince.