Huizen en scholen in Grand Anse

Na het Noordwesten volgde Grand Anse. Zaterdag 25 februari laadde ik het resterende gereedschap van KDRe in dat nu over drie gemeenschappen is verdeeld. Ik haalde A en z’n zus E op en we laadden de auto vol met giften van kerken uit de Dominicaanse Republiek. We hadden drie vrije dagen in verband met carnaval, dus een goede gelegenheid voor vijf dagen Grand Anse. Het nationale carnaval werd echter in Les Cayes gevierd, wat betekende dat er lange files stonden van Port-au-Prince naar Les Cayes. Druk onderweg dus. Vanaf Cavaillon stonden er scouts en anderen langs de weg met Haïtiaanse vlaggetjes om chauffeurs te vragen snelheid te minderen. De doorgaande weg uit Les Cayes richting Pestel was afgesloten, dus reden we via de markt om verderop weer op dezelfde weg uit te komen.

Vanaf Kafou Zaboka was het weer een bedroevende situatie. De meerderheid van de huizen is nog steeds vernield. Volledig verwoeste huizen. Stukken muur. Hier en daar een enkel vertrek min of meer ingericht; golfplaten bouwsels, zeildoek. Mensen zouden niet zo moeten leven. Het bevestigt het belang om in Grand Anse te werken.

De kerk van Detail is weer in aanbouw. Even daar voorbij voelde ik iets aan de auto. Ik stopte en jawel; lekke band, links achter, hetzelfde wiel als de dag ervoor van de Nissan was afgelopen. Ik pakte de krik en nog voordat we die onder de auto hadden kunnen zetten, had zich al een groepje jongelui verzameld die een handje kwamen helpen. Met de reserveband eronder ging het verder naar Pestel, waar de lekke band de volgende dag gerepareerd is (er bleek een spijker in te zitten). Al met al twaalf uur onderweg geweest.

Er stond een maaltijd van rijst, gekookte plantaan en vis op ons te wachten. Ook het huis van mijn vrienden verkeert nog steeds in dezelfde staat als na de orkaan; de stenen muren zijn ingestort, dus is met golfplaten een van de vertrekken min of meer weer gedicht, hoewel de kieren groot genoeg zijn dat een slang de week voor onze komst binnengekropen was. In de hoek broedt een kip. Samen met een zus kreeg ik het bed toegewezen, de ouders sliepen in een tent en de zoon ging maar naar de buren.

Zondagochtend naar de kerk, Eglise de Dieu de Lafièvre. De ‘zondagschool’ was al gaande, over het leven van Jozef. Een broeder preekte (dat is niet elke week de taak van de predikant; over het algemeen worden de 1e t/m 4e zondag per maand verdeeld onder diverse broeders) en A leidde de zang. Hij gaf mij het woord om de groeten over te kunnen brengen van kerken in Nederland en met name van de Johanneskerk uit Oosthem die een deel van de opbrengst van hun musical aan KDRe hebben geschonken. Dit wordt gebruikt voor reparatie van de kerk, samen met een bijdrage uit de Dominicaanse kerken. Na de dienst verder gesproken met het comité van de kerk over de reparatie plannen. Er zullen pilaren worden toegevoegd, de vernielde muur wordt herbouwd, het dak opnieuw geïnstalleerd en een betonvloer gestort.

Dankzij giften van een aantal vrienden uit Nederland, hebben 8 gezinnen golfplaten kunnen ontvangen om de daken van hun huizen te repareren. ’s Middags bezocht ik 5 van deze gezinnen. Vier van de huizen hadden geen grote schade aan de muren, dus het nieuwe dak stelt hen in staat om weer in hun huizen te kunnen wonen. Het vijfde gezin huurde een huis dat vernield is en heeft de golfplaten gebruikt om een nieuw raamwerk te bouwen. De muren zullen binnenkort afgemaakt worden. In dit gebied bouwt men vooral met steen, aangezien Pestel rijk is aan stenen.

Ik werd begeleid door een zoon van de predikant en we liepen langs zijn huis naar een van de andere vijf woningen. Zijn moeder is altijd blij me te zien en wil me dan graag wat meegeven als teken van welkom en blijdschap. Dit keer kreeg ik eieren (vers van hun kip) en tomaten mee. Dat zijn de kostbare geschenken!

We liepen verder het pad af naar een gezin dat ik ’s ochtends in de kerk had gezien. Ik had de vrouw opgemerkt met haar zoontje van 1 jaar op schoot, dat het syndroom van Down heeft. Ik liep naar het jochie toe en ze zeiden ‘hij is ziek’. De dokter had gezegd dat het was gekomen omdat z’n moeder tyfus had tijdens de zwangerschap. De naam van de ‘ziekte’ wisten ze niet. Ik zei dat het niks met tyfus te maken heeft maar dat het in het DNA zit. Ik was blij dat ik ‘toevallig’ bij dit gezin terecht was gekomen en zo wat dingen voor hen kon verduidelijken en ze aanmoedigen om hem te blijven stimuleren. Helaas worden gehandicapten hier nog steeds vaak geschuwd of als minder behandeld of men denkt dat het een vloek is. Ik kon gelukkig wel zien dat deze ouders vol van liefde zijn naar hun gehandicapte zoon, die waarschijnlijk een moeilijk leven tegemoet gaat.

Aangezien ik veel tijd met ingenieurs heb doorgebracht in Haïti en bouw en reparatie een belangrijk deel uitmaakt van ons werk, kon ik wat technische adviezen delen met mensen die een huis aan het bouwen waren maar de juiste normen niet toepasten. Er zijn zoveel dingen die gebeuren ‘gewoon omdat het altijd zo werd gedaan’. Hetzelfde geldt voor het verbranden van de aarde voor het aanleggen van een nieuwe akker; hoewel men denkt dat het goed is, vernielt het juist de aarde en vermindert het de vruchtbaarheid. Ik zag een grote stapel stenen liggen op een onderlaag van hout; dat wordt verbrand om een soort natuurlijke, witte verf te maken. Op veel plaatsen lagen ook grote stapels hout om houtskool te produceren. Dit keer zijn het niet de mensen die de bomen hebben gekapt, maar orkaan Matthew.

Aan het eind van de middag een bijeenkomst met een plaatselijke associatie genaamd OJEDEP, die in 2006 is opgericht en o.a. heeft gewerkt op het gebied van wegwerkzaamheden, dieren fokkerij, onderwijs en training. Men sprak hun zorgen uit over de droogte. Dat had ik die dag al vele malen gehoord. Het wil maar niet regenen in Pestel en de weinige waterreservoirs zijn leeg. Bovendien zullen de reservoirs niet gevuld worden al gaat het nu regenen, want de daken die het regenwater opvangen, zijn vernield in de orkaan. De dieren die de orkaan hebben overleefd, lopen nu dus het risico om alsnog om te komen wegens de droogte. Ook landbouw kan nog niet van start gaan zonder regen. Tijdens de orkaan heeft OJEDEP geholpen om mensen in veiligheid te brengen en daarna hebben ze weggevlogen golfplaten bijeengezocht om mensen te helpen een tijdelijk onderkomen in elkaar te zetten. Er zijn een aantal zeildoeken en waterfilters verdeeld, maar verder is er nog weinig gebeurd in dit gebied. Men gaf terecht aan dat ze meer belang hebben bij het herstellen van wat ze kwijtgeraakt zijn (akkers, huizen, dieren) dan voedseldistributies te ontvangen. OJEDEP is de organisatie die het gereedschap van KDRe heeft ontvangen, dat ter beschikking staat voor gemeenschappelijk gebruik op basis van lenen en teruggeven.

Die avond regende het zowaar. Ik trok het laken maar extra over m’n hoofd toen de regendruppels binnenkwamen. De tent blijkt niet waterdicht te zijn en de ouders werden nat. De regen heeft in ieder geval voor wat verfrissing gezorgd en het rode stof wat verminderd.

Gedurende drie dagen werd er op het erf hard gewerkt om cassave te maken. Manioc werd schoongemaakt, geschild (met een lepel), geraspt, geperst onder een zelfgemaakte pers waar een man of drie, vier met hun volle gewicht op hingen, en het zo ontstane meel wordt op platen op een open vuur gestrooid om een grote, ronde cassave te maken. Die worden verkocht op de markt van Pestel, die twee keer in de week gehouden wordt.

Maandagochtend reden we naar Corail. De weg is iets verbeterd. Ik zette een groepje mensen af voor een bijeenkomst van de associatie van Wozo clubs van Corail en omstreken. Aan het eind van die vergadering werd ik binnen genodigd om met de aanwezigen te spreken over de zaden die KDRe beschikbaar heeft gesteld. 225 mensen zullen hopelijk binnenkort pinda’s, maïs en bonen kunnen planten, als het regent deze maand.

Vervolgens reden we het dorp in en bezochten twee huizen waarvan de daken gerepareerd zijn met CWS en Wozo; de ene een winkel vlak aan zee en de andere een huis eveneens vlakbij het water, waar gewerkt werd aan vissersnetten. De jeugd van diverse kerken was in Corail bijeengekomen tijdens de carnavalsperiode, dus gingen we gelijk de predikant en andere bekenden gedag zeggen.

Op de terugweg naar Pestel bezochten we Eglise de Dieu de Dikiyon, waarvan het dak eveneens deels is gerepareerd met CWS en Wozo. De school die achter de kerk staat, is volledig verwoest. De kinderen krijgen nu les in het kerkgebouw. Zoveel problemen. Als ik al die kapotte huizen en scholen zie, dan zou ik ze zo willen repareren.

Tegen de avond vond er een activiteit plaats om solidariteit te tonen met Guy Philippe, die nog steeds op een rechtszaak zit te wachten in Amerika. De beschuldigingen van drugshandel hebben ze al laten vallen. Er lijkt gebrek aan bewijs te zijn en het gaat schijnbaar vooral om een politieke zet. Er werden t-shirts verkocht in Pestel om geld in te zamelen om de advocaat van de verkozen senator te betalen. We spraken een van de mannen die bij Guy Phillipe was op het moment van zijn arrestatie in Port-au-Prince. Hij liep op krukken; een gevolg van een schotwond tijdens de arrestatie.

We reden naar het dorp Pestel zodat ik een document kon versturen (weinig goed signaal daar in de buurt). We gingen gelijk op bezoek bij de ouders van een kennis uit de kerk. Zijn moeder was ziek geweest, al kon ze niet zeggen wat ze had, ondanks doktersbezoek. Dat blijft een probleem hier.

We troffen de burgemeester van Pestel, die een zware last op zijn schouders heeft. Hij vertelde dat er van de 33 overheidsscholen een paar golfplaten hebben ontvangen voor de verkiezingen van 20 november, omdat ze als stemlokaal dienden. Van de 50 privéscholen zijn er weinig tot geen gerepareerd. Volgens hem zijn er na de orkaan 180 organisaties naar het zuiden van het land gekomen, maar vooral voor voedseldistributie (en in de steden). Wat moet iemand met een zak rijst als hij geen huis heeft, vroeg de burgemeester terecht. Men begrijpt ook niet goed waarom carnaval gevierd werd in Les Cayes, een stad die zwaar getroffen is in de orkaan. Zou het geld besteed aan carnaval niet beter naar reparatie van huizen gegaan kunnen zijn, zo vragen de inwoners zich af.

Onder een heldere sterrenlucht kwamen we terug bij huis. Zoveel meer sterren zijn er te zien in een gebied zonder lichtvervuiling (en zonder elektriciteit).

De volgende dag was er een mooi voorbeeld te zien van ‘konbit’, samenwerken. Het gezin waar ik te gast was, had vrienden en buren gevraagd om te komen helpen de fundering van hun huis te vullen met stenen. Mannen sloegen met slaghamers stukken steen van de rotsen, die ze vervolgens naar de fundering droegen. Het gezin probeert een nieuw huis te bouwen. Dat komt vooral aan op de kinderen, want inkomsten zijn er niet of nauwelijks.

Er werd een twee weken oude baby naast me op het bed gelegd. Zijn moeder was naar het ziekenhuis, maar de beschikbare behandeling in het plaatselijke ziekenhuis is beperkt.

Twee kennissen begeleidden mij bij een bezoek aan verschillende scholen. Zowel CWS als KDRe is van plan om scholen te repareren in dit gebied. De burgemeester en onderwijsinspecteurs en anderen hebben een selectie gemaakt van scholen. Een aantal daarvan hebben we bezocht. Eerst naar Jean Bellune, waar de overheidsschool gelegen is op de top van een helling. Het golfplaten dak is er al 7 keer afgewaaid, wegens de kwetsbare ligging. Dat zou dus vervangen moeten worden door beton. Alle 6 lokalen zijn dakloos, evenals de toiletten en het kantoor. Van bovenaf wel een mooi uitzicht op de Cayemites eilanden en het dorp Jean Bellune.

Buiten het dorp sloegen we af naar Metor. De overheidsschool daar heeft slechts 3 lokalen. De andere 3 klassen zitten op de veranda. En dat voor 290 leerlingen. Het gebouw heeft deels weer een dak, aangezien het diende als stemlokaal in november, maar de reparaties zijn niet goed en niet volledig verricht.

Verder ging het naar Tozyas. Het blijft een schitterend mooi land. In de omgeving van Pestel bouwt men vooral met stenen en in het Noordwesten meer met leem. We zagen gelukkig nog een aantal koffieplanten overeind staan en ook andere bomen. De overheidsschool van Tozyas heeft 6 lokalen. ’s Ochtends is het een basisschool en ’s middags een middelbare school, voor in totaal 400 leerlingen. Een van de lokalen is volledig vernield en de andere vijf zijn dakloos. Vier ervan zijn tijdelijk bedekt met zeildoek zodat er les gegeven kan worden. De toiletten/latrines zijn ook totaal vernield.

Op de terugweg bezochten we College Eben Ezer, een middelbare privéschool. De school is deels bedekt met zeildoek en deels met golfplaat. Ze begonnen dit schooljaar met 250 leerlingen, maar na de orkaan zijn er slechts 200 teruggekomen. Veel leerlingen hebben hun schooljaar af moeten breken omdat de uniformen en boeken vernield zijn en er geen geld is om onderwijs te betalen.

Tot slot parkeerden we de auto bij het voetbalveld van Pestel, om te voet een berg op te klimmen. Weer mooi zicht op Cayemites, het blauwe water versus de rode aarde. Bomen liggen nog op huizen. We bezochten de overheidsschool Kasavon, waar 3 van de 4 lokalen volledig verwoest zijn. Ook daar wordt nu les gegeven op de veranda, aan 162 leerlingen. De directeur vertelde dat hij goede betonblokken had gebruikt; 40 gemaakt met 1 zak cement. Van onze ingenieur had ik geleerd dat er niet meer dan 28 met 1 zak cement gemaakt zouden moeten worden. Toen ik dat zei, kreeg ik te horen ‘dat is een andere realiteit’. Het kost zoveel moeite om gewoontes te veranderen.

Met hele vieze benen, bruin en rood van het stof van de wandeling naar de laatste school, kwam ik terug bij het huis. De eieren en tomaten die ik van de predikantsvrouw had gekregen, hadden we als ontbijt genuttigd en nu stond er rijst met bonensaus. Aan eten is moeilijk te komen. Dat maakt de eieren en tomaten nog meer waardevol. Een stier stond naast het huis; de gulle gever zij bedankt! Een koe is kortgeleden bevallen en was van honger en dorst omgevallen (niet dood gelukkig). Er is geen water voor mensen noch voor dieren.

Met een zus des huizes, die lange tijd niet bij haar ouderlijk huis was geweest, reden we het dorp Pestel in om even op het plein aan zee te zitten. Onderweg kwamen we de 'deputy' tegen, dus spraken we hem gelijk over de reparatie van scholen en ook hij deelde informatie over prioriteiten. De school die hij als hoogste prioriteit aangaf, is niet bereikbaar per auto, maar volgens hem heeft de bevolking veel wilskracht om het werk gedaan te krijgen en dus ook om de materialen zelf naar de bouwplaats te dragen.

We reden eveneens langs een huis waar een nieuw dak gelegd werd, de zesde van de 8 huizen onder reparatie. Toen dus naar het plein. Ik heb m’n rood-bruine benen in het zeewater schoon gewassen. Bootjes voeren langs, gemaakt van uitgeholde boomstammen. Het was fijn om even gewoon aan het water te zitten, de zilte zeelucht, ontspannen, aangenaam gezelschap. Ik heb weer fijne en goede dagen gehad in Pestel, ondanks de vernieling, de problemen en het werk.

Terug richting huis, zaten we even bij een kennis in huis. Vervolgens thuis nog even om het open vuur in de keuken zitten praten met de rest. Het is een hardwerkend gezin, vroeg opstaan, tot laat bezig. Ze vertelden over de orkaan en hoe moeilijk het nu is om eten te vinden. Normaalgesproken eten ze vooral plantains, manioc en andere wortelsoorten, maar nu zijn die er niet en moet er rijst gekocht worden.

Woensdagochtend vertrokken we na een ontbijt van spaghetti. Ik had cassave met eigengemaakte pindakaas meegekregen. Eerst nog naar het predikantsgezin, want een nicht van hen was overleden (een dertiger) dus moest er gecondoleerd worden. Ik sprak een aantal jongelui die in hun eindexamenjaar zitten. Dromen hebben ze wel voor de toekomst, maar anders dan in Nederland hebben ze hier vaak niet de mogelijkheid om te studeren waar hun voorkeur naar uitgaat. ‘Ik zou graag medicijnen willen studeren, maar daar is geen geld voor.’ ‘Ik wil graag kleuterjuf worden.’ Een ander was al in het derde jaar van boekhouding, maar er was geen geld meer (beide ouders zijn overleden), dus moest hij zijn studie afbreken. Zoveel talenten, zo weinig mogelijkheden om ze te benutten.

Onderweg terug naar Port-au-Prince bezochten we nog een aantal scholen. Een basisschool in Pestel, die volledig verwoest was, is verhuisd naar een woonhuis maar de ruimte is ongeschikt om les te geven. Op pad ging het weer, de rotsen over met de mooie vergezichten en de trieste gezichten op kapotte huizen en scholen. Een Club Wozo komt bijeen in een kerk/school in Boget, waarvan het golfplaten dak geplaatst is met CWS/Wozo.

We stopten bij Ecole Sainte Aniese de Gorget. Wederom 6 lokalen zonder dak. Twee ervan zijn met zeildoeken bedekt en in elk lokaal krijgen 3 klassen les. Deze school is pas in februari weer begonnen. Sommige scholen zijn helemaal nog niet opengegaan na de orkaan. Leerlingen verliezen een heel jaar, of een maand, of meerdere maanden.

In Duchity bezochten we college Maranatha MEBH. De zes lokalen van de basisschool zijn dakloos, terwijl het gebouw van de middelbare school volledig verwoest is. De 85 leerlingen van de middelbare school hebben daardoor sinds de orkaan geen les meer kunnen krijgen. Het aantal leerlingen van de basisschool is verminderd van 130 naar 80.

Vandaar ging het naar Les Cayes en verder naar Port-au-Prince. Een ieder op zijn of haar bestemming gebracht en tot slot zelf naar huis. Pestel en Twijzel, Haïti en Nederland; niet te vergelijken.

Per 2 maart is onze tweede ingenieur begonnen. Een nieuw contract opgesteld dus en hem geïntroduceerd bij Church World Service. Met beide ingenieurs om tafel over verdere planning van reparatie van huizen en scholen in het Noordwesten en Grand Anse. Het bureau van onderwijs in het Noordwesten heeft ons een lijst gestuurd met scholen die beschadigd/vernield zijn door orkaan Matthew. Vreemd genoeg lijkt er van Grand Anse geen lijst beschikbaar te zijn, terwijl die provincie juist het zwaarst getroffen is. Hoe kan de overheid het reparatiewerk coördineren als er geen informatie beschikbaar is?

Na werktijd op bezoek bij Smith, die dit keer zowaar buiten op de veranda zat. Hij is geopereerd en de stalen pennen zijn grotendeels verwijderd. Nu zit z’n been volledig in het gips. Het is een lange weg die hij heeft te gaan, en een pijnlijke. Bovendien legt de arts weinig uit over de procedure, dus hij weet niet eens hoe lang het gips er om moet blijven. Ondanks zijn pijn en revalidatie, dacht Smith er zelfs aan om mij een cadeau te geven. Een geschenk uit onverwachte hoek. De handgemaakte sandalen zijn inmiddels al gepromoot en in elke maat en kleur te bestellen...

Via Skype in gesprek met ons regioteam in Argentinië. CWS heeft een zware tijd. De financiering van de Amerikaanse overheid voor de programma’s aan vluchtelingen is voor vier maanden stopgezet. Dat betekent vele ontslagen en proberen om extra fondsen te werven om het gat te dichten en toch diensten te blijven bieden aan de mensen met wie en voor wie CWS werkt.

ICEDNO kwam uit het Noordwesten bij ons en samen met de ingenieurs namen we hun verslag door van de reparatie van 10 huizen. ICEDNO gaf aan dat ze waarderen dat CWS een compleet en serieus werk verricht; we doen niet aan zeildoeken of plywood of voedseldistributie, maar repareren een stevig huis.

Diezelfde dag overleed voormalig president René Preval, die twee volledige termijnen heeft gediend en regeerde tijdens de aardbeving.

Zaterdagavond kwam een collega op bezoek, met een vriend die me hopelijk kan helpen eindelijk de elektriciteitsproblemen op te lossen. Zondag werkte het geluidssysteem in de kerk niet, dus werd er a capella gezongen. De preek ging over eenheid, o zo belangrijk. Wat is er vaak verdeeldheid. In het weekend vond er eveneens een laatste distributie van zaden plaats met APKDL. De landbouwers van Kenscoff kunnen gaan planten. Er wordt hier vooral groente verbouwd, dus de mensen ontvingen rode biet, wortels, sla, prei, enz.

Ik ging kort langs bij een jarige vriend en hoewel ik maar even kon blijven, moest ik natuurlijk niet weggaan zonder iets gegeten te hebben, al zou het alleen maar gehaktballen zijn. Ik was onderweg naar Carrefour Feuilles, om Smith te helpen verhuizen. We laadden de spullen in en reden naar hun nieuwe huis. Onderweg was er een weg afgesloten. Een man zat naast een bord met ‘omleiding’ en wees naar links. Zou dit het enige bord zijn? Ja natuurlijk. Vanaf hier zoekt de chauffeur het zelf maar uit... Een goede gelegenheid om nieuwe wegen te ontdekken. Tot slot haalden we Smith zelf op. Tegen de tijd dat hij met z’n gipsbeen naar de auto was gekrukt, stond het zweet op z’n voorhoofd. Toen hij eenmaal geïnstalleerd was op de achterbank, reed ik voetstaps naar zijn nieuwe woning.

Na de verhuizing reed ik naar het concert van het koor van een collega, Agape Theou, ter ere van hun 18 jarig bestaan. De kerk zat bomvol en mensen stonden tot op het erf. Een vol programma, met een reeks verschillende artiesten; solozang, kleine groepen, koren, gospel, rap, konpa, dans, een saxofonist en natuurlijk Agape Theou. Mijn collega nam na 13 jaar afscheid als voorzitter van het koor.

Maandag 6 maart begon een week van problemen en tot op heden lijken er dagelijks nieuwe bij te komen. In een week tijd is onze auto in een gewelddadige manifestatie terechtgekomen, waarbij een ruit gesneuveld is maar gelukkig zijn onze collega’s niet gewond geraakt, en heeft er een gewapende inbraak plaatsgevonden in ons kantoor, waar we momenteel niet kunnen functioneren. Daar komen nog ziekte en sterfgevallen bij onder families van collega’s. De collega’s zijn uiteraard geschokt. We rapen onze moed bij elkaar en gaan verder.