Goed doen temidden van onrecht

De maand oktober is begonnen. Ik kan genieten van de mooie herfstkleuren, de bomen die in geel, oranje, rood, bruine pracht kleuren. De wind en regen die buiten loeien terwijl we veilig en warm binnen zitten. Wat een voorrecht om ergens veilig thuis te kunnen komen.

Een collega kan al lange tijd niet meer in zijn eigen huis wonen, in Croix-des-Bouquets. In september bleek opnieuw dat hij terecht zijn huis verlaten heeft. Er is ingebroken. Bendeleden hebben hun wapens door de ramen gestoken en degene die in het huis verblijft, gedwongen de deuren open te doen, waarna ze alles meenamen wat ze konden dragen.

Toen ik een andere collega vroeg hoe het met haar gezondheid gaat, vertelde ze hoe ze de hele nacht had wakker gelegen, met kloppend hart. Er werd veel geschoten rondom haar woning in Puits Blain. De angst hield haar wakker. De angst dat bendeleden ook deze wijk onder controle zouden krijgen.

Ik vroeg naar het wel en wee van FOPJ, een organisatie die we gesteund hebben in hun programma van versneld onderwijs voor kinderen die jarenlang onderwijs hebben gemist. De school is gevestigd in Carrefour Feuilles. Helaas zijn zowel ouders als leerlingen en leraren ontheemd, gevlucht. Bendeleden zijn de school binnengedrongen en hebben spullen vernield. Waarom? Waarom? Dat verzuchtte een collega, die ik niet vaak de vraag ‘waarom’ hoor stellen.

Een vrouw verloor haar 3-jarige zoon toen haar huis in Carrefour Feuilles in brand werd gestoken. Vele inwoners van Carrefour Feuilles zijn het geweld ontvlucht. Het sanatorium van Port-au-Prince kan nauwelijks meer functioneren door de aanwezigheid van gewapende bendeleden in Carrefour Feuilles.

Dit terwijl tuberculose een gevaar blijft vormen voor de gezondheid. Er wordt gezocht naar een alternatieve locatie en het Ministerie van Gezondheid roept mensen op om hun behandelingen voort te zetten. In de week van 18-25 september hebben 32.045 mensen hun huis moeten verlaten in Carrefour Feuilles en Tabarre. Tussen mei en augustus hebben 250.000 mensen hun huizen moeten verlaten wegens bendegeweld.

30 augustus heeft de overheid van Amerika alle Amerikaanse burgers opgeroepen om Haïti te verlaten. Een dag later stuurde Amerika opnieuw een vliegtuig met gedeporteerde burgers naar Haïti. Een tegenstrijdig gebaar; als ze Haïti onveilig achten, hoe verantwoorden ze dan het terugsturen van Haïtianen?

De Amerikaanse ambassade heeft mensen die voor 1 oktober 2022 hadden betaald voor een visum afspraak, gevraagd om die afspraken in september in te plannen. Zo niet, dan zullen ze opnieuw moeten betalen. De consulaire dienst voor reguliere visa is echter nog steeds gesloten, waardoor afspraken niet eerder te plannen zijn dan in 2026.

De politie kondigde een noodtoestand aan, wat inhoudt dat geen enkele agent vakantie kan opnemen. Tegelijk hebben meer dan 800 agenten de politie verlaten in de eerste helft van dit jaar, deels om naar Amerika te vertrekken als onderdeel van Biden z’n twee-jarige programma. 16 politiebureaus in het Westen en Artibonite zijn in handen van bendeleden. Het politiebureau van Thomazeau is 4 oktober in brand gestoken. De situatie in gevangenissen blijft eveneens slecht. In 2022 zijn 219 gevangenen overleden, voornamelijk als gevolg van ondervoeding of gebrek aan toegang tot medische zorg.

De situatie rondom Mirebalais is de laatste tijd verslechterd. 30 personen werden ontvoerd in één weekend, tussen Pont Sonde en Mirebalais. Bendeleden zijn zelfs het ziekenhuis in Mirebalais binnengedrongen, een van de beste ziekenhuizen van het land. Ze hebben het ziekenhuis vol kogelgaten achtergelaten. Gelukkig is niemand gedood, maar er zijn wel aanzienlijke verliezen geleden in materieel opzicht. Mensen zijn getraumatiseerd en in shock. Het ziekenhuis heeft activiteiten moeten stopzetten. 350 patiënten waren aanwezig tijdens de middernachtelijke aanval. Velen van hen lagen op de intensive care. Zelfs de afdeling neonatologie werd beschoten. Diverse couveuses zijn beschadigd geraakt.

Saut d’Eau heeft het eveneens moeten ontgelden. In het weekend van 22-23 september zijn bendeleden het dorp binnengegaan, hebben mensen gedood dan wel verwond, huizen geplunderd en in brand gestoken, auto’s verbrand. Andere auto’s zijn gestolen. Maar liefst 60 gewapende mensen zijn het dorp binnengedrongen, alle kanten op schietend.

Bendeleden gaan minder met elkaar in gevecht en meer met de bevolking. Individuele en groepsverkrachtingen worden ingezet als een van de meest geduchte wapens in deze strijd. De wijken Bel Air en Fort National blijven leven in angst van aanvallen van bendes. Inwoners zijn aangevallen, verwond, gedood, hun huizen in brand gestoken. 29 september werden de lichamen van vijf familieleden gevonden in Arcahaie, een dag nadat ze waren ontvoerd.

Vivy Mitchel, een wijk in Pétion-Ville, is al jarenlang een wijk geweest waarvan alle in- en uitgangen via slagbomen en muren gecontroleerd werden. Het heeft niet mogen baten, want ook hier zijn bendeleden binnengedrongen. Huizen zijn geplunderd en inwoners moesten vluchten.

Ook in de omgeving van Fort Jacques duurt de ellende voort. Na al zoveel meegemaakt te hebben, vertelde een vriendin me nu dat twee van haar neven zijn gedood, nabij haar ouderlijk huis in Atis. Ze waren aan het werk op het land. Ook op haar broer werd geschoten, maar hij wist te ontsnappen.

Haar dochter was jarig. Ze heeft mij uitgekozen als ‘godmother’ toen ze de kleuterschool afrond. Dat is een gewoonte in Haïti. Ze werd 6 jaar. Het afgelopen jaar heeft ze veel meegemaakt. Twee keer ontheemd, maandenlang niet naar school, toch gelukt om het schooljaar met goed gevolg af te leggen, al was het op een andere school dan waar ze de eerste 2,5 jaar van de 3 kleuterklassen heeft doorlopen. Een bekende van me is taartenbakker. Ik vroeg haar of ze een taart kon maken voor de verjaardag van dit kleine meisje. Ik moest er wel even over nadenken. Er is zoveel nood en ellende. Is een taart dan logisch? Mensen lijden honger, raken alles kwijt. Is een taart dan prioriteit? Kan het geld niet beter besteed worden? Maar een taart staat symbool voor veel meer. De taart werd gebakken en geleverd. De verjaardag werd gevierd. Even werd er weer zin gegeven aan het leven, was er vreugde en ‘normaalheid’ in het gezin. Al was het maar voor een dag. Wat een taart al niet kan betekenen.

Ook andere soorten van geweld gaan door. In Beaumont is een man na een woordenwisseling doodgestoken door een vrouw op de markt. Twee mensen werden gedood en verbrand in Cassavon, Grand Anse, op verdenking van hekserij. In Port-de-Paix is een 20-jarige man gelyncht door de bevolking, waarna zijn lichaam werd verbrand. Hij werd verdacht van diefstal van dieren. Volgens zijn moeder was hij onschuldig en ziek.

De uitslagen van de eindexamens van de middelbare scholen zijn binnen, van het schooljaar 2022-2023. Landelijk is 36% van de leerlingen geslaagd. Van een echt schooljaar was echter geen sprake. Veel leerlingen konden niet naar school, of scholen moesten sluiten wegens geweld, terwijl vele docenten naar Amerika zijn vertrokken. 24 scholen hebben moeten sluiten of verplaatsen in Port-au-Prince, volgens het Ministerie van Onderwijs. Hierdoor zijn 3.100 leerlingen getroffen.

Het schooljaar is ook in Haïti weer begonnen, op 11 september. Er komen diverse aanvragen van ouders die het geld nog niet bijeen hebben, maar ook van scholen die nog niet weten waar ze het geld vandaan kunnen halen om de salarissen van docenten te betalen. Elk jaar weer is het een strijd voor ouders om het schoolgeld te betalen, uniformen te maken, boeken en ander lesmateriaal te kopen, elke dag een lunchbox te vullen. Dit jaar is het nog lastiger, doordat spullen slecht beschikbaar zijn wegens beperkt transport (door bendegeweld) en dus ook duurder verkocht worden. Bovendien zijn veel ouders hun bron van inkomsten kwijt. In Nederland hebben de meeste mensen een inkomen, terwijl er geen schoolgeld betaald hoeft te worden, en in Haïti hebben de meeste mensen geen inkomen, terwijl ze wel schoolgeld moeten betalen. Vaak missen leerlingen hierdoor de eerste weken of maand van het schooljaar en kunnen ze pas naar school als aan alle eisen is voldaan.

Sinds 15 september is de grens tussen Haïti en de Dominicaanse Republiek gesloten. Dit is een eenzijdig besluit van de Dominicaanse regering, die eist dat er gestopt wordt met de bouw van een kanaal op Haïtiaans grondgebied. Dit kanaal zal gevuld worden voor irrigatiedoeleinden met water van de rivier Massacre, die de grens vormt tussen beide landen. De grens is volledig gesloten, zowel ter land, ter zee als in de lucht. Personen noch goederen mogen de grens over, behalve de 9 personen met wie de Dominicaanse regering in onderhandeling is. Maar er is nog steeds geen legitieme overheid in Haïti en dus ook niemand om eventueel de bouw van het kanaal te stoppen. Integendeel, het is nu symbool geworden voor opkomen voor Haïti en van alle kanten komt steun om materialen te betalen, zoals cement en betonijzer. Het enige waarvoor een deur opengaat bij de grensovergang is om Haïtianen door te laten die terugkeren naar Haïti. In 12 dagen tijd zijn 61.000 Haïtianen teruggekeerd naar Haïti.

Textielbedrijven in twee industrieparken in het Noordoosten moeten tijdelijk de deuren sluiten wegens de afgesloten grens, waardoor nieuwe voorraden textiel niet aangevoerd kunnen worden vanuit de Dominicaanse Republiek. Als gevolg hiervan zitten zo’n 28.000 personen zonder baan.

Een Haïtiaanse vrouw is verkracht op het vliegveld van Santo Domingo (Dominicaanse Republiek), in bijzijn van haar 4-jarige zoon. Onderzoeken zijn nog gaande.

12 landen hebben hun deelname bevestigd aan de multinationale missie in Haïti. 2 oktober heeft de VN voor een resolutie gestemd om een multinationale kracht naar Haïti te sturen, onder de leiding van Kenia. Het doel van deze missie is het beëindigen van geweld in Haïti en het openen van een weg naar verkiezingen. Tegelijk houdt deze resolutie ook een embargo in op het invoeren van wapens in Haïti. De missie heeft eveneens tot doel om de politie bij te staan in het veilig houden van plaatsen zoals vliegvelden, havens, scholen, ziekenhuizen en belangrijke wegen. De duur van deze missie is 12 maanden. Gezien eerdere slechte ervaringen met buitenlandse interventies in Haïti, leidt dit besluit tot gemengde gevoelens onder de bevolking. Verder is het enkel een versterking van de illegitieme overheid.

Intussen blijf ik van afstand een handje helpen met het schrijven van diverse documenten en verslagen, zowel voor ACT Alliance als andere organisaties. Het is mooi om te zien dat huizen afgebouwd zijn en bewoond worden. Mensen kunnen hun half ingestorte woningen, waarin ze nat regenen en onbeschermd zijn, omruilen voor een nieuwe, mooie, stevige woning, waar ze veilig en met een gerust hart kunnen slapen. Boeren oogsten groentes voor eigen consumptie en verkoop.

In de kerk in Haïti is deze week iedere middag gebed. Dit gaat vooraf aan het heropenen van diverse activiteiten in de kerk, die maandenlang hebben stilgelegen door de aanwezigheid van bendes, waardoor de kerkdeuren gesloten waren en vele gemeenteleden hun huis hebben moeten verlaten. De preken worden regelmatig voor me samengevat en met me gedeeld. Zo ook een preek over Psalm 11:3: “Wanneer de grondslagen zijn vernield, wat kan dan de rechtvaardige doen?” Een actuele tekst in Haïti, waar de bodem letterlijk onder de voeten weggeslagen wordt en de mens die goed wil doen, zich afvraagt wat te doen. Onrecht is de nieuwe basis geworden. Gezinnen zijn verdeeld, als een man of vrouw, vader of moeder, het land verlaat en de rest van het gezin achterlaat. Als de basis, de fundering niet goed is, waar kun je dan op bouwen?