Onderwijs in Noordwesten en landbouw in Westen

Woensdag 29 november reisde ik naar het Noordwesten. Voorheen zou dat een hele dag in de auto hebben betekend. Nu vertrok ik in de vroege ochtend achterop een taxi motor naar het vliegveld. Onderweg werden we aangehouden door de politie om kentekenbewijs en rijbewijs te controleren. Hoewel gevraagd wordt om op tijd aanwezig te zijn op het vliegveld, was er nog niemand om ons in te checken. Zitplaatsen waren er niet, op een stoel met gebroken rugleuning na. Daar mocht ik zitten wachten (wegens de krukken). Toen er begonnen werd met inchecken, werd ik vooraan in de rij gezet. Bagage en mensen werden gewogen. Door controle en wachten op de vlucht met UNHAS. Alleen deze VN dienst vliegt op Port-de-Paix.

We vertrokken zowaar aardig op tijd. De geplande tijd was 8 uur. We werden ingesnoerd op de 17 inklapbare stoelen tegen de wanden van een helikopter. Door een raampje schuin tegenover me kon ik naar buiten kijken en wat meekrijgen van de bergen. Rond 9:15 uur landden we in Port-de-Paix, ergens op een onverharde strook, niet op wat eigenlijk het vliegveld zou moeten zijn. Gewoon op de stenen, tussen de bosjes, zonder gebouw. Daar werd ik opgehaald door een auto en chauffeur van KED, een corporatie waarmee we veel hebben samengewerkt. Een veiligheidsagent was zo vriendelijk om mijn tas naar de auto te dragen. Terwijl ik bij een helderblauwe lucht in de zon stond, kreeg ik foto’s uit Nederland van een wit besneeuwde wereld.

Er liggen nog steeds bergen afval voor de stad Port-de-Paix. We werden gelijk aangehouden door de politie, ook hier voor controle van kentekenbewijs en rijbewijs. Een nieuw gebouwd ziekenhuis is nog steeds niet geopend. De weg moet eerst wat begaanbaarder worden gemaakt, aangezien die telkens in een ontoegankelijke modderbaan verandert als het regent. We reden naar Jean Rabel en vandaar naar Fond Ramadou. Door de regen van de afgelopen periode was de weg (het pad) niet meer begaanbaar. Dus we volgden de aanwijzingen van de directeur van de school in Fond Ramadou door droge rivierbeddingen en een nieuw gemaakt pad door de rimboe. De auto kon niet bij de school komen. Een pad over een ravijn was verdwenen. Dus dat ravijn staken we te voet over. Daarna stapte ik bij een docent achter op de motor voor het laatste stuk naar de school.

Ik had een goed gesprek met de directeur. Deze school heeft in het verleden steun ontvangen in de vorm van boeken, geiten en schapen. Het gebouw verkeert in slechte staat, met grote scheuren en onvoldoende lokalen. Ze krijgen voedsel van het Wereld Voedsel Programma, maar het eten was inmiddels op en de nieuwe voorraad nog niet geleverd, dus is het lastig voor de kinderen om zich te concentreren, met een lege maag en buikpijn. Ouders zijn veelal afhankelijk van landbouw voor inkomsten, maar al drie jaar lang heerst er grote droogte in dit gebied. Desondanks blijven ze planten, al bijft de oogst uit. Ook op de gezondheid van de dieren heeft de droogte een schadelijk effect. Toch zit hier nog de meeste winst in. Ouders kunnen nu dieren verkopen en met de opbrengst schoolgeld betalen en uniformen maken. Er zijn daardoor meer ouders in staat om het schoolgeld te betalen. Het geeft ze ook vertrouwen in de school, dat ze steun ontvangen. Het is de eerste keer dat vrijwel alle kinderen in uniform naar school komen. Ook na het afronden van de 3^e klas van de middelbare school (de hoogste klas op deze school) zijn de dieren een inkomstenbron voor de kinderen om hun opleiding elders voort te zetten.

Er is bij deze school eveneens een handenwasinstallatie neergezet. Die is nog steeds functioneel. De boeken worden aan het einde van het schooljaar ingeleverd en vervolgens door de volgende lichting weer gebruikt. Dat is nog steeds het geval en eindelijk kan er gezegd worden dat er geen gebrek is aan boeken. De docenten kunnen hierdoor de stof sneller behandelen (in plaats van alles op het bord te moeten schrijven) en leerlingen kunnen beter leren, zowel op school als thuis voor hun huiswerk. De resultaten zijn er naar: er is geen enkele leerling blijven zitten en alle leerlingen zijn geslaagd voor de officiële examens van het 3^e jaar, waarna ze verder kunnen op een andere school. Drie kinderen zijn op school gekomen nadat ze Port-au-Prince ontvlucht zijn wegens onveiligheid.

Er werken 18 personeelsleden op de school, onder wie 2 koks, 1 bewaker, 1 schoonmaker en 14 docenten. Slechts 5 docenten zijn benoemd door de overheid, wat betekent dat 9 docenten geen salaris betaald krijgen. Ze blijven hopen op een benoeming en behouden hun motivatie om zich in te zetten voor hun gemeenschap.

Ik werd weer op de motor teruggebracht naar de auto. We vervolgden onze rit en stopten bij AGEHPMDNG om het team daar gedag te zeggen, maar troffen geen van de staf aan, enkel een aantal van hun kinderen.

Halverwege de middag was ik in Dos d’Âne, weer te gast bij Anouce, in ‘mijn kamer’. Robest ontving me. Hij was al bezig met eten koken. Rijst en verse vruchtensap, van passievruchten geplukt uit de tuin. William voegde zich ook bij ons. Weer even in gezelschap van ‘mijn mannen’. Met z’n vieren om tafel, goede sfeer, serieuze gesprekken en grappen. De dag afsluiten met een gezamenlijk lied, Bijbeltekst en gebed.

De sterrenlucht in Dos d’Âne is extra helder, met meer sterren zichtbaar, gezien de afwezigheid van elektriciteit. Er druppelde ’s nachts water van de dakspanten op mijn bed. De geluiden van de mannen drongen door, maar zoals gewoonlijk was het goed slapen daar op die plaats waar ik zo graag kom. Respect voor de mannen, die 7 dagen per week werken, ’s ochtends voor vertrek eten koken en ’s avonds na thuiskomst opnieuw. Ik ging deze dag met ze mee naar de bouwplaats waar ze beide de rol van ingenieur vervullen. Eindelijk kon ik met eigen ogen de bouw van de school in Dos d’Âne zien. De directeur vatte het goed samen in één woord, kort maar krachtig: magnifiek. Het eerste gebouw van drie lokalen was vrijwel geheel afgerond, op de deuren en verf na. Van het andere gebouw werden de muren bepleisterd. Ik bekeek de werkzaamheden en ging in gesprek met de directeur, drie docenten, vier leerlingen, de voorman en iemand die vrijwillig had meegeholpen om de fundering te graven. De laatste zei dat hij mooie dingen wil zien voor zijn gemeenschap en daarom gemotiveerd is, niet vanwege geld, want er is meer nodig dan geld om iets in gang te zetten. Bovendien heeft hij familie op school. “Ik heb en droom voor de gemeenschap.” Een aantal van de bouwlieden herkenden mij (en ik hen) van eerdere, gezamenlijke bouwwerkzaamheden. De muggen waren zo verheugd me te zien dat mijn armen volledig onder de rode bulten zaten. Ik dacht al dat ik een huiduitslag had, maar het waren ‘gewoon’ een heleboel muggenbulten.

De reacties waren positief. Niemand had eerder dit soort bouwmethodes gezien, te beginnen bij de fundering. Doordat de grondsoort niet geschikt is voor zware bouw, is de grond verwijderd en vervangen door andere grond. Vervolgens is er in de fundering een methode toegepast om alle pilaren ondergronds met elkaar te verbinden. Ook het ijzerwerk was uniek. Een stevige school staat er nu. “Over 100 jaar staat hij er nog,” zei iemand. “Dit is een model.”

Een docent vertelde dat ze in het oude gebouw helemaal niet op hun gemak waren. Het was met schrik en zorg en angst dat ze dat gebouw binnen gingen, omdat het in harde wind of regen zo kon instorten. Als het hard waaide of regende, gingen ze dan ook naar huis. Dat betekende dat ze niet alle uren konden draaien. In het tijdelijke gebouw (van plywood) horen alle klassen elkaar; kakofonie. Een van de docenten zei: “Een aantrekkelijk lokaal stimuleert het leren. Dit is een grote verandering.” Een andere docent voegde toe dat het zeer frustrerend was om in een gebouw les te geven met gescheurde muren die elk moment op de leerlingen zouden kunnen vallen. De verschillen in bouwmethodes van dat gebouw en het nieuwe gebouw zijn duidelijk. “Ze weten wat ze doen. Hier zullen we zonder angst naar binnen gaan.” “God heeft mensen gestuurd om dit werk te doen. Dit hadden we nodig.”

Een paar leerlingen van de hoogste klas zeiden: “Wij zullen ons eindexamen kunnen afleggen in een mooie school.” “Het was angstig voor ons om in een gebouw te zitten met gescheurde muren. Op elk willekeurig moment kan een aardbeving plaatsvinden. God heeft ons beschermd. Nu hebben we een mooie school. Deze school is beter en kan lang blijven staan. Er zit ook een waterreservoir bij, dus nu hoeven we geen water meer mee te nemen naar school voor het eten koken.” Dit laatste verwijst naar de maaltijd die op school verschaft wordt. De ingrediënten ontvangt de school, maar water is soms een belemmerende factor. De leerlingen hebben ook een groot deel van het water aangeleverd wat nodig was voor de bouw. Dus zonder hun hulp had de school niet gebouwd kunnen worden.

‘s Middags ging ik naar KRCLJ, een corporatie in Lamontay nan Jil. Het was lang geleden dat ik daar was geweest. Ze houden contact met me en ik ging kijken hoe het met ze ging. Goed weerzien. Ik ging in gesprek met het comité. De bakkerij lag stil, want het gebouwtje eromheen is in hevige regen en wind in november weggewaaid. Bij KRCLJ is vooral het verstrekken van microkrediet belangrijk. Nog steeds, maar het is een stuk moeilijker geworden nu mensen wegens onveiligheid niet naar de stad kunnen om inkopen te doen voor hun handels. Daardoor wordt het terugbetalen van de leningen moeilijker. Er zijn mensen uit Port-au-Prince naar Lamontay gekomen, verdreven uit hun huizen door bendegeweld.

KRCLJ runt ook een school. Die functioneert en telt vele leerlingen (285), maar ouders zijn niet in staat om het schoolgeld te betalen, vooral nu de inkomsten omlaag gaan van zowel oogsten (wegens droogte) als handel (wegens onveiligheid). Dit is momenteel het grootste probleem van KRCLJ. Zonder schoolgeld kunnen de salarissen van de docenten ook niet betaald worden. Zelfs voor vorig jaar zijn ze nog niet betaald. Tegelijk zijn er blijvende effecten te zien van voorgaande activiteiten. Zo worden er nog steeds bodembeschermingstechnieken toegepast en wordt er compost geproduceerd voor betere opbrengst van de landbouw. Zonder deze technieken zou er nog meer schade en verlies zijn.

Daarna moest ik mee naar huize Walson om z’n vrouw te begroeten. In het verleden heb ik meermalen bij hen gelogeerd. We blijven in gebed met elkaar verbonden. Bijzonder.

De weg naar Lamontay is nog steeds moeilijk begaanbaar. Afdalen ging nog wel, maar weer tegen de rotsachtige helling opkomen, was een stuk lastiger. Het lukte niet, ondanks meerdere pogingen om met een aanloop omhoog te rijden. De banden slipten op het witte gesteente. Een aantal mannen kwam met pikhouwelen en scheppen aanzetten. Ze hakten hier en daar wat weg en klommen in de achterbak om de auto meer gewicht te geven. Zo kwamen we uiteindelijk toch uit het dal en de berg weer op.

Vervolgens even bij corporatie KED in Dupre gedag wezen zeggen. Zij hebben deze dagen een auto en chauffeur voor me beschikbaar gesteld. Ik heb er voor gewerkt, zeiden ze. Heel bijzonder. Overal waar ik kwam, merkte ik dat gewoon het feit dat ik er was, veel betekende. Als ik in de huidige context in Haïti ben, ondanks alle onveiligheid en onzekerheid, en dan ook nog eens op krukken, dan getuigt dat wel van heel veel liefde voor Haïti en voor hen, zeiden ze.

Ik fleurde helemaal op in het Noordwesten, was dankbaar en gelukkig om er te zijn. Ook de volgende dag ging ik mee naar de bouwactiviteiten bij de school in Dos d’Âne. Ik nam een kijkje in het magazijn, waar cement uit Turkije lag, nu de Dominicaanse Republiek een verbod ingesteld heeft op de export van cement naar Haïti. Ik sprak met het comité van de school en enkele ouders. Ook zij zien het verschil tussen het oude en nieuwe gebouw. “Dit is mooier en steviger.” “We stuurden onze kinderen met een bezorgd hart naar school, maar dit was de enige optie, dus we moesten wel accepteren, al wisten we dat het gebouw op elk willekeurig moment kon instorten. Dit nieuwe gebouw is heel wat anders, dit vinden we mooi, hier worden we blij van. Dit gebouw zal blijven bestaan in de toekomst. God wordt ook blij van dit werk.” “Ik kan niet lezen, maar ik zou willen dat al mijn kinderen wel kunnen lezen. School doet kinderen opbloeien. Het opent een weg voor hen naar werk, ook ander werk dan landbouw.”

In het gesprek met het schoolcomité spraken we over de algemene situatie in de gemeenschap. Ook hier zijn de gevolgen duidelijk merkbaar van de onveiligheid, waardoor transport van goederen en mensen zeer beperkt is. “De misère neemt toe. We zijn op onszelf aangewezen. Wegens droogte levert de landbouw weinig op, waardoor er weinig overblijft om te eten, laat staan om te verkopen. Je vraagt je af hoe mensen overleven. Alles is duurder geworden.” Er zijn mensen uit de steden naar Dos d’Âne gekomen, om het geweld te ontvluchten. Daardoor nemen de kosten toe voor de families die hen ontvangen, ook omdat ze geen inkomsten met zich meebrengen. Producten kunnen niet aangeleverd worden. “Je hebt nu drie keer zoveel geld nodig om iets te kopen.”

Ook deze school heeft geiten ontvangen en boeken. De geiten helpen om schoolgeld te betalen. Dankzij de boeken hoeven er geen lessen meer van het bord overgeschreven te worden, kan huiswerk worden gemaakt en worden er betere cijfers gehaald. Het nieuwe gebouw zorgt voor een vreedzamer en veiliger omgeving, met minder angst. “De resultaten zullen beter worden. Nu is er geen angst of het gebouw zal instorten. Ook als examencentrum is dit goed. Je bent nu in het paradijs, vergeleken met eerst.” “Als het waaide, maakte stof het ons onmogelijk om te werken. Dat probleem hebben we straks niet meer. De hele gemeenschap ziet dit werk en ontvangt het met open armen.” “Er zijn docenten die weigerden in het oude gebouw les te geven.” Ook voor ouders wordt het interessanter om hun kinderen naar deze school te sturen. Een van de comitéleden zei tegen me: “Je bent de moeder van vele kinderen die je niet kent.”

Ik mocht Robest en William interviewen en sprak enkele bouwlieden. Ook voor hen was het een interessante ervaring, met oefening in technieken en methodes die ze nog niet eerder hadden toegepast. Er zijn tevens een aantal muren gebouwd op het terrein, om de grond stevig op z’n plaats te houden en de gebouwen te beschermen.

’s Middags liep ik even met Anouce naar OPFSLDIBH. Hij wou me laten zien wat ze daar aan het bouwen zijn. Ook nam hij me mee naar z’n vader, die net als ik moeilijk loopt maar blij was me te zien. Daarna hebben we nog wat verslagen doorgenomen, herinneringen opgehaald, woorden van waardering naar elkaar uitgesproken en samen de avond afgerond met zingen, Bijbel lezen en gebed.

Het was een kort verblijf. Op dag 4 reisde ik alweer terug. De vluchten zijn maar twee keer per week. ’s Ochtends om 7 uur stond ik klaar om naar Port-de-Paix te reizen. Een omhelzing voor de mannen. Over bekende wegen ging het naar Port-de-Paix, waar we ruim op tijd aankwamen. We zetten iemand af die met ons meereed. En ik sprak twee mannen die het ijzerwerk van de school van Dos d’Âne hadden verzorgd. We zochten gelijk een benzinepomp waar daadwerkelijk brandstof te krijgen was. Bij een eerste pomp had iemand een naaimachine onder het afdak neergezet, dus we konden er geen brandstof krijgen maar wel kleren laten maken...

De brede baan die eigenlijk als landingsbaan was aangelegd, wordt gebruikt als weg. In een uithoek bij een voormalige VN basis landen de helikopters. Er is geen kantoor. Een man zat buiten op een stoel. Er was wel een weegschaal voor de bagage, maar geen scan, dus iemand vroeg eenvoudig of ik wapens of messen bij me had. Ik had een zakmes bij me. Dat moest ik laten zien en diep wegstoppen in de tas...

We wachtten totdat de helikopter kwam aanvliegen. De geiten liepen weg toen de wind ze teveel werd. De passagiers stapten uit en wij konden instappen. Een hele opgave om in een helikopter te stappen, met krukken, terwijl de propellers draaien. Ik kon door de raampjes tegenover me naar buiten kijken. Mooi uitzicht, laag vliegend, soms zo laag dat we mensen op de bergpaden zagen lopen en het leek alsof we tussen de bergen vlogen.

Om half twee landden we in Port-au-Prince. Mijn vaste motor taxi chauffeur kwam me ophalen. Het was druk op de weg. Een auto van de overheid had een sirene aan en reed tegen het verkeer in. Vervolgens kwam er een ambulance met loeiende sirene aan, maar die werd niet doorgelaten. Toen we Montagne Noire opreden, stroomde er water de weg af. Een buis was gebarsten en het water spoot eruit.

Ik haalde m’n sleutel op bij de buren en m’n buurjongetje ging gelijk met me mee om de deur open te doen en bij me te blijven spelen. In de paar dagen dat ik weg was, was er van alles gebeurd bij de buren. De buurvrouw was in het ziekenhuis opgenomen en haar dochter had een baby gekregen. Dus ik heb gelijk kennis gemaakt met een pasgeboren nieuwe wereldburger.

Het was heel fijn om de gelegenheid te hebben om in het Noordwesten te zijn, op bekende plaatsen, met bekende mensen. Dat deed me goed.

Verder geniet ik van het thuis zijn, van de kleine en grote mensen die aankloppen en even binnen lopen, of bij wie ik langsga. Mijn petekinderen en andere neefjes, nichtjes en buurjongetjes. Wat mooi dat het kan. Hier gaan de kinderen met 2 of 3 jaar al naar de kleuterschool, die 3 jaar duurt. En al op de kleuterschool krijgen ze huiswerk. Dus zo zit mijn buurjongetje van 3 jaar ijverig bij me aan tafel de letter a te schrijven of horizontale en verticale lijnen te oefenen. Zelfs als het al donker is, hoor ik een klop op de deur. Een buurvrouw komt me iets brengen wat ze net gekookt heeft (een soort havermoutpap). De kinderen vragen me aloë uit mijn tuin, om hun haar mee te wassen.

Ook dichtbij huis heb ik de gelegenheid om activiteiten te bezoeken die gefinancierd zijn met giften vanuit Nederland. Ik ben drie keer op pad geweest om akkers te bezoeken met de organisatie ABEP. Zij hebben training gegeven en zaden verstrekt als lening. Er is een akker die als voorbeeld wordt gebruikt en waar mensen nieuwe technieken praktisch toepassen. Tegelijk gebeurt dat ook op hun eigen land. Na de theoretische training, begeleiden de landbouwdeskundigen hen op hun eigen akkers met tips, adviezen en technieken. Veel mensen zaaien met het idee ‘hoe meer zaad, hoe beter’, terwijl de gewassen elkaar verstikken als ze te dicht op elkaar groeien. Op dit moment wordt er sla verbouwd, wortels, spinazie, prei, tomaten. Er is al spinazie geoogst, voor een goede opbrengst. Er is minder aanbod op de markt dan anders, omdat in omliggende gebieden mensen door bendegeweld uit hun huizen en van hun akkers zijn verdreven, waardoor er minder oogst is voor de verkoop. Voorafgaand aan het planten, worden er koeien of andere dieren op de akkers vastgebonden, om die te bemesten. Ik sprak een vrouw die vertelde dat geen van haar kinderen momenteel op school zit en geen van hen school heeft kunnen afronden. Dat blijven moeilijke dingen om te horen.

Een andere landbouwer was van plan z’n sla te gaan oogsten, de dag dat we een aantal akkers bezochten. Maar toen hij er ’s ochtends kwam, bleek er al geoogst te zijn. Die nacht (bij volle maan) hadden dieven alle sla geoogst. Zelfs dat is niet veilig. Mensen werken hard om eerlijk inkomsten te verdienen maar worden zo op allerlei manier tegengewerkt.

Op zondag geniet ik van de motorrit naar de kerk. Het uitzicht, van alles te zien om me heen, rustig over de bochtige wegen. Niet voor te stellen dat er vlakbij bendes actief zijn. Er werd gepreekt over onze laatste hulp, die van God komt. Er werd ook gezegd dat God een plan kan hebben als je (tijdelijk) ergens weg moet. Toon gastvrijheid. Leef in geloof. God heeft plezier in kleine gebaren.

De hevige regen in november heeft vooral in de Dominicaanse Republiek tot dodelijke slachtoffers geleid. Daar zijn 21 mensen overleden. In Haïti zijn twee mensen meegesleurd door rivier Glace, in Grand Anse. Elders zijn vier personen overleden. 420 huizen raakten overstroomd.

De Amerikaanse ambassade is nog steeds niet opengesteld voor visumaanvragen. Onder het humanitaire programma van president Biden zijn vele Haïtianen vertrokken naar Amerika, al worden niet de meest kwetsbare mensen bereikt. Die hebben sowieso al geen geboortebewijs, laat staan een paspoort, of de middelen om er een te krijgen. Het tekort aan geschoolde krachten begint duidelijk merkbaar te worden. Er zijn universiteiten die waarschijnlijk de deuren moeten sluiten, aangezien ze van 5.000 naar 800 studenten zijn gegaan. Dit heeft zowel met onveiligheid te maken, als met het feit dat docenten en studenten het land verlaten. In banken zijn vele mensen vertrokken. Dit wordt niet van tevoren aangekondigd, dus van de ene op de andere dag zit men zonder personeel. Artsen vertrekken eveneens, wat de al zwakke gezondheidszorg nog meer onderuit haalt.

Intussen vraagt Kenia een voorschot van $ 250 miljoen op de $ 400 miljoen die de internationale missie moet kosten, hoewel er maar een paar duizend militairen bij betrokken zijn. Als er daadwerkelijk training van de nationale politie plaats zou vinden, en versterking middels uitrusting, dan zou het misschien nog een verschil kunnen maken, maar dat gebeurt niet. Dat was ook de missie van de VN die hier vele jaren was (en nog is), maar het is niet gebeurd.

Laatst hadden we het erover dat we schrijven over dingen die niet normaal zijn. Maar het raakt of shockeert mensen niet meer, omdat er zo vaak en zoveel verschrikkelijke dingen gebeuren in Haïti. Alsof de gevolgen er niet langer toe doen. Dit is niet normaal en het mag niet normaal zijn.