Coöperatieven in het Noordwesten

Woorden zijn een bijzonder iets. Talen ook. Elke taal heeft een ander woord om hetzelfde duidelijk te maken. Met al die woorden kunnen we met elkaar communiceren, zolang we dezelfde taal spreken. Maar ondanks al die woorden blijft het moeilijk om iets echt over te brengen. Hoe kan ik via een website of een e-mail of een presentatie leven in Haïti overbrengen? Elke dag opnieuw doe ik mijn best om meer te leren, om meer te begrijpen, meer te weten te komen over ontwikkelingswerk en leven in Haïti. En hoe meer ik te weten kom, hoe ingewikkelder het wordt. Ontwikkelingsorganisaties bieden de helpende hand. Maar door die hulp wordt een volk afhankelijk van die organisaties. Hoe kan er lange termijn ontwikkeling bereikt worden vanuit het land zelf, onafhankelijk van internationale organisaties? Geen eenvoudig vraagstuk, maar wel een dagelijkse realiteit.

Hoe komt het dat gasten een maaltijd ontvangen terwijl driekwart van de bevolking van minder dan $ 2 per dag moet rondkomen? Dat is een vraag die mij vanuit Nederland bereikte. Ik zal proberen hier een antwoord op te geven, mede op basis van de reactie van iemand die ik de vraag voorlegde. Om te beginnen is de mentaliteit van delen sterk aanwezig. Komt er onverwacht iemand langs, dan eet de rest een hapje minder, zodat de onverwachte gast ook een bord eten kan krijgen. Verder heeft men niet elke dag een goede maaltijd op tafel. Vaak probeert men op zondag een voedzame maaltijd te bereiden. Het gebeurt regelmatig dat mensen een week lang per dag niets anders te eten hebben dan een enkel stukje brood of iets vergelijkbaars. Vaak is men afhankelijk van een mirakel, een wonder. Bijvoorbeeld een familielid dat langskomt en wat geld of eten met zich meebrengt.

Afgelopen week heb ik wat praktijkervaring op kunnen doen in weinig eten ter beschikking hebben. Ik heb deze week doorgebracht in het Noordwesten van het land. In het kort gezegd een week van weinig eten, weinig slaap, weinig wc’s, veel rijden, veel bezoeken aan coöperatieven. Woorden zijn ontoereikend om deze week weer te geven. Desondanks zal ik een poging wagen.
Maandagochtend 16 maart, half zeven. Gepland tijdstip van vertrek. Wegens een lekke band wordt het daadwerkelijke moment van vertrek anderhalf uur later. We zullen met z’n vijven naar het Noordwesten van het land reizen voor een evaluatie van een programma van partnerorganisatie SKDE. Uiteindelijk blijken we met z’n zessen te gaan. Twee mannen die bij SKDE werken, iemand namens Sous Espwa/CRWRC (een partnerorganisatie van SKDE), Garly en ik namens MCC (of ikzelf namens Défi Michée, aangezien dat ook een partner van SKDE is) en nog een onafhankelijk iemand, de leider van het evaluatieteam. Onze eerste bestemming is Gonaïves. Daar bezoeken we 3 coöperatieven. We gaan in gesprek met de leden van de coöperatieven om erachter te komen hoe het programma van SKDE loopt en of de geplande doelen behaald zijn. Een coöperatief kan verschillende activiteiten hebben. De meest voorkomende zijn microkredieten, training, dieren en zaden/planten. De leden stoppen elk een bepaald geldbedrag in ‘de gezamenlijke pot’ en hiervan worden leningen verstrekt aan verschillende leden, die op die manier omstebeurt een wat groter geldbedrag ter beschikking hebben. Denk aan bedragen rond de $ 50 of $ 100 US. Denk nog eens wat dieper. Een lening van maximum $ 100 US. Wat betekent dat bedrag voor u, voor jou, voor mij? Wat betekent dat bedrag voor Richard, Renald, Robert, Michel, Sophie?
We verdelen het evaluatieteam in 2 groepen. Garly en ik spreken met onze groepen over microkredietprogramma en training, terwijl het andere tweetal zich richt op dieren en zaden/planten, de landbouwkant dus. In een kerk/school (vaak wordt hetzelfde gebouw voor beide doeleinden gebruikt; op de buitenkant staat ‘school’ en binnen hangt een bordje met ‘kerk’), buiten op de grond, op een stapel stenen, een omgevallen boomstam, onder een golfplaten dak op bankjes bestaande uit een plank gezaagd van een boom en vastgeschroefd op een paaltje/boomstammetje; in de loop van de week komen we al deze mogelijke locaties tegen. Een leemwoning op de achtergrond, een ezel, een kind onderweg om water te halen.
‘Waar gebruiken jullie de leningen voor, welke activiteiten?’ Veelal kleinschalige in- en verkoop van allerhande producten. Of om een geit te kopen, te fokken en de jongen door te verkopen. Of om een groentetuin aanleggen. Op deze manier verdient men wat geld om de kinderen naar school te kunnen laten gaan, om eten op tafel te krijgen.
Behalve Gonaïves bezochten we nog 6 andere plaatsen, verspreid over het departement Noordwest Haïti. Vroeg opstaan, paar uur rijden, eerste bezoek van de dag, paar uur rijden, tweede bezoek, paar uur rijden naar guesthouse, ’s avonds bespreking, slapen. Op dag 1 slapen we in Gonaïves, dag 2 in Bombardopolis, dag 3 in Jean Rabel, dag 4 in Mare Rouge. Eenvoudige onderkomens, vaak zonder elektriciteit en stromend water. Bij het licht van een olielamp of een paar kaarsen zitten we ’s avonds bij elkaar voor een bespreking.
Bij een van de coöperatieven wordt iets gezegd dat me bijzonder raakt. We vragen naar de problemen van de gemeenschap. Kinderen die hongerig in de schoolbanken zitten, ziekte, diarree, geen dokter. Er zijn geen latrines/wc’s, volgt er dan. Logisch dus dat er veel ziekte is. Men doet z’n behoefte gewoon buiten. En wc papier? ‘WC papier is voor mensen met middelen’ (geld dus). Die zin bleef door m’n hoofd spelen. In plaats van wc papier gebruikt men een steen. Ook mijn Haïtiaanse medereizigers vanuit Port-au-Prince waren verbijsterd dat te horen. Op zulke momenten val ik stil van binnen. Hier zijn geen woorden voor.
We hoorden hoe het bestaan van de coöperatieven de levens van deze mensen hebben beïnvloed. Voorheen waren ze afhankelijk van privé leningen, waarvoor een interest geldt van maar liefst 25%. Tijdens de trainingen leren ze hoe om te gaan met de middelen die ze hebben, hoe ze door samen te werken daar meer uit kunnen halen, hoe om te gaan met conflictsituaties, of heel basis: leren lezen en schrijven.
Ik ben sterker in geschreven dan gesproken woord. De vele gesprekken afgelopen week waren voor mij bijzonder leerzaam. Het is goed om op bezoek te gaan in gemeenschappen, bij mensen, met ze te praten, hun dagelijkse leven te leren kennen. Maar hoe moeilijk om dit in woorden over te brengen.

Terwijl ik net uit dit deel van het land kom, ben ik in Port-au-Prince bezig met de relatieve luxe van een eigen appartement. Het Noordwesten is zo heel anders dan Port-au-Prince en omgeving. Het appartement dat we hadden gevonden gaat door. Het is de bovenverdieping van een nieuwe woning. Beneden is nog niet verhuurd. Er moet nog wat werk afgemaakt worden voordat ik er intrek, als het goed is deze week. Er was nog geen watertank (‘stromend water’ komt uit de eigen watervoorziening van de woning), er moesten nog deuren geplaatst worden, wat bijschilderen, een buitentrap plaatsen (toch wel handig om binnen te kunnen komen) en ruiten voor het traliewerk van de ramen/deuren. En er moeten nog accu’s/batterijen aangeschaft worden voor de stroomvoorziening. De eigenaar woont in Amerika en is afgelopen week naar Haïti gekomen om te zorgen dat dit werk wordt uitgevoerd en om het contract te tekenen met MCC. Namens hem zijn Garly en ik een gasfornuis/oven en koelkast wezen kopen (selectiecriteria: de goedkoopste en de kleinste). Klinkt als iets vrij eenvoudigs, maar dat bleek een dagtaak te zijn. Zoals Garly zei: in Haïti moet je tijd hebben, voor alles, veel tijd. Inmiddels zijn mijn spullen verhuisd. Zelf volg ik hopelijk later deze week, als de werklui niet meer rondbanjeren in de woning. Aangezien het MCC gebouw vol gasten zit, breng ik een paar dagen door bij een bevriende familie. En straks dus een eigen plaatsje. Ze zeggen hier al plagend dat ik eindelijk op eigen benen kan leren staan en ‘volwassen’ worden. Het uitzicht vanaf de woning is prachtig: zicht op bergen rondom! De woning is gelegen in de wijk Meyotte. Officieel valt dat niet onder Port-au-Prince, maar onder Pétion-Ville. Ik ga dus een stukje de stad uit. Een iets rustiger omgeving, voor zover dat mogelijk is binnen een straal van een paar kilometer van Port-au-Prince. Afstanden lijken hier groot, doordat de reistijd zolang is. Maar vaak leg je maar enkele kilometers af. M’n collega thuisbrengen bijvoorbeeld, die 5 kilometer verderop woont, betekent een half uur heen rijden en een half uur terug.

Terwijl ik na 3 keer Franse les gemist te hebben doordat ik de stad uit was, eindelijk weer mee kan doen met Frans, zijn mijn collega’s Valéry en Garly bezig met het leren van wat Nederlandse woorden en zinnen. ‘Hhhoe gggaat hhhet ermee?’, vraagt Valéry in het Nederlands aan Garly. ‘Gggoed,’ antwoordt Garly. En ik lach me slap terwijl ik hen gadesla. Ze hebben erg veel moeite met de ‘g’ en de ‘h’ en zijn bang dat ze keelpijn zullen krijgen van die rare uitspraken. Ach ja, humor doet leven!