Spelletjes, kerk, werk, vieringen & een nieuw jaar

In Ouanaminthe was men het zat dat de grens gesloten bleef voor goederen. De plaatselijke autoriteiten daar eisten dat alle beperkingen van de Dominicaanse Republiek richting Haïti werden opgeheven, voordat de markt openging. De bevolking had al eerder gereageerd door de ketting van de poort door te knippen. Een paar weken later heeft een vrachtwagenchauffeur de poort met geweld opengeramd. Die is deels in de rivier beland. Sindsdien is de markt open.

Een zwaargewonde patiënt was bij Artsen Zonder Grenzen gebracht in Turgeau (Port-au-Prince). Hij werd overgebracht naar een ander ziekenhuis. Kort nadat de ambulance was vertrokken, werd deze omsingeld door gewapende personen, die de patiënt ter plekke hebben doodgeschoten. Het ziekenhuis is daarop tijdelijk gesloten.

Voorheen kwamen we regelmatig in Ganthier en Boen, richting de grens met de Dominicaanse Republiek. Helaas zijn die gebieden nu niet meer toegankelijk. De bende 400 Mawozo viel opnieuw de bevolking aan, wat leidde tot vijf doden, zes gewonden en in brand gestoken huizen. Op eerste kerstdag zijn twee meisjes van nog geen 10 jaar en twee volwassenen gedood door 400 Mawozo in Croix-des-Bouquets. Vier andere familieleden zijn ontvoerd. Elondieu werd wederom opgeschrikt door een ontvoering onder zijn familie. Twee nichten van hem waren uit hun huis in Croix-des-Bouquets ontvoerd, met drie kinderen van de ene nicht. Daar zijn geen woorden voor. De man was achtergelaten om geld in te zamelen. Wat een inbreuk op vertrouwen en gevoel van veiligheid, uit hun eigen huis meegenomen. Ze hebben het nieuwe jaar ingeluid in handen van bendeleden. Gelukkig zijn ze 10 januari weer vrijgelaten.

In 2023 heeft meer dan 10% van alle politieagenten (ongeveer 2.000 personen) Haïti verlaten. In dezelfde periode zijn 41 agenten overleden aan geweerschoten en vijf verdwenen. De overgebleven agenten hebben te maken met een tekort aan materieel, lage salarissen en weinig training. Hierdoor kunnen ze weinig effectief optreden tegen bendes, die vaak zwaarder bewapend zijn dan agenten. 23 politiebureaus zijn geplunderd. 5 auto’s en ander materieel zijn in brand gestoken. De bendes blijven hun gebieden uitbreiden, zowel in Port-au-Prince als daarbuiten. Het percentage van vertrokken gezondheidspersoneel loopt op tot 40%. Ook banken hebben te maken met het vertrek van vele medewerkers. Tussen januari en december zijn 112.000 Haïtianen naar Amerika vertrokken als onderdeel van een humanitair programma. In diezelfde periode hebben 45.628 Haïtianen de jungle Darien Gap overgestoken van Colombia naar Panama.

Ook de transportsector kwam met droevige cijfers voor 2023. 10 chauffeurs werden ontvoerd, 23 gedood, 5 gewond. 382 passagiers werden ontvoerd, vooral in de buurt van Gros Morne, Liancourt en Morne Cabrit. 146 voertuigen werden meegenomen, met koopwaar en passagiers. 14 voertuigen zijn geraakt door schoten. 187 passagiers raakten gewond. 79 passagiers werden gedood. 68 voertuigen werden in brand gestoken.

Handelaars in het Noordwesten zijn eveneens regelmatig slachtoffer van de onveiligheid op de doorgaande weg tussen Port-de-Paix en Gonaïves. Mariani, op de weg van Port-au-Prince richting het zuiden, is volledig in handen van bendeleden, die niemand doorlaten zonder betaling. Ook met betaling is een veilige doorgang niet gegarandeerd. Niet alleen transport over land wordt bemoeilijkt. De scheepvaart heeft eveneens te maken met geweld. Zo openden bendeleden het vuur op boten tussen Carrefour en Gressier, waarbij 7 passagiers gedood werden en anderen ontvoerd.

Een motor beladen met handelswaar uit Kenscoff raakte een auto bij Pelerin 9. Daarop heeft de chauffeur van de auto de motorrijder in zijn hoofd geschoten, waarna hij zelf is verder gereden. Het leven lijkt geen waarde meer te hebben.

In Amerika gaan de rechtszaken door naar aanleiding van de moord op president Jovenel Moïse, inmiddels 2.5 jaar geleden. Drie mannen zijn inmiddels veroordeeld tot levenslang. In het Noorden en Zuiden van het land waren wegens hevige regen in december overstromingen.

Zondag 17 december preekte Patrick, uit Mattheüs 5:13. Hij sprak over zout. Ben ik zout op deze aarde? Zout wordt gebruikt om te conserveren. Maar we verliezen onze menselijkheid. Zout geeft smaak en zuivering, vrede. Laat onze goede werken voor ons spreken.

Na kerktijd vulde mijn huis zich met steeds meer kinderen. Ze zijn heerlijk eigen bij me en komen graag even spelen. Fijn dat ze zich hier thuis en welkom en prettig voelen Uiteindelijk kwamen er ook twee moeders mee. Een van hen was die dag vergeten zout in het eten te doen... En Patrick z’n moeder deed er teveel zout in diezelfde dag. Daar hebben we nog wel even hartelijk om zitten lachen.

Buurmeisje Yousely stond voor de deur. Ze was thuisgekomen uit Gonaïves, waar ze werkt. Normaalgesproken zou dat een rit van 3,5-4 uur zijn, maar wegens de aanwezigheid van bendes moet er flink worden omgereden. Ze heeft er 12 uur over gedaan.

Een buurjongetje stond eveneens voor de deur, met een speelbord onder z’n arm. Dat had hij gekregen, maar ze wisten bij hem thuis niet hoe het moest en dachten dat Margot dat wel zou weten. Aan de ene kant stond een schaakspel, aan de andere kant een mij onbekend spel. Er zaten spelregels bij in het Engels, dus daarmee kwamen we een heel eind. We hebben het spel die avond gelijk ingewijd.

21 december woonde ik eerst digitaal een kerstviering bij op kantoor in Nederland en direct daarna ging ik naar mijn oude kantoor in Pétion-Ville. Ik mocht twee dagen een bijeenkomst bijwonen van het team van Church World Service. Goed weerzien met een ieder. Eindelijk weer lekker eten van Roseline, met verse vruchtensap. Er werd teruggeblikt op het jaar 2023, wat een moeilijk jaar was. Diverse collega’s moesten hun huis verlaten of hadden te maken met onvoering van familieleden. De kerk was maandenlang gesloten. “Het geluid van schoten diende als muziek. Maar toch; we zijn er nog. We blijven onze zegeningen tellen. We werken, we kunnen in ons levensonderhoud voorzien. Er zijn altijd uitdagingen. Onze rol is om te kijken hoe we ermee omgaan. Het is een keus om in Haïti te (blijven) wonen. Wij hebben een bijdrage die we kunnen geven. Als we verandering willen zien, moeten we bij de kinderen beginnen. Via ons werk mogen we mensenlevens veranderen, er impact op hebben. We zijn er nog, om impact in de gemeenschappen te bewerkstelligen, zodat zowel wij als de mensen om ons heen op hun gemak kunnen zijn.”

Na afloop reed ik met Patrick mee. We hadden gehoopt nog iets van de kerkdienst mee te krijgen, die deze week dagelijks door de kinderen en jeugd georganiseerd werd. Maar het was al bijna vijf uur toen we aankwamen, dus we hebben enkel een deel van het afsluitend gebed meegekregen en het uitspreken van de zegen. Patrick haalde een aantal mensen op en ik reed weer met ze mee terug naar hen thuis. Daar werd ik door mijn kleine vriend aan de hand meegenomen om te spelen. Dat duurde niet lang, want algauw werd ik per motor taxi opgehaald en thuisgebracht. Voldaan na een mooie dag. De temperatuurverschillen zijn duidelijk voelbaar, van Pétion-Ville naar Kenscoff en andersom. Koud de bergen afdalen, in de wolken die het zicht ontnemen. Lekker warm op kantoor. De politie was aan het controleren bij Thomassin 25, waardoor er een lange file stond.

Ook de volgende dag had ik gelegenheid om bij mijn oud-collega’s op kantoor te zijn. Met z’n drieën op de motor naar kantoor deze dag. Ik zat in ieder geval stevig ingeklemd tussen de chauffeur en de andere passagier. Diverse programma’s van afgelopen jaar werden geëvalueerd, waaronder het verstrekken van geiten en het werk naar aanleiding van de aardbeving van 2021; bouw van huizen, waterreservoirs, het bieden van psychosociale steun. Het was goed om erbij te zijn. Het is eigen, bekend, vertrouwd, mooi, gewoon. Ik hoor er nog bij. Ook deze dag reden we mee naar Patrick, waar weer even gespeeld werd, om daarna onze rit per motor te vervolgen.

De buurvrouw kwam shampoo lenen. Mooi dat dat kan. Alleen was het de enige fles die ik had, dus nou zat ik zelf zonder... Andere buren komen regelmatig aloë vera uit mijn tuin vragen om hun haar mee te wassen, maar ik zou niet weten hoe dat moet.

De afgelopen periode heb ik diverse interessante gesprekken gevoerd over het thema ‘transactional sex’, met name in de onderwijssector in Haïti. Het is een bekend fenomeen dat docenten aan leerlingen vragen om seksuele relaties met hen aan te gaan, omdat hen anders een voldoende cijfer wordt geweigerd, of om misbruik te maken van een kwetsbare (economische) situatie, of om andere redenen. Het onderwerp is taboe. Het kostte dan ook de nodige moeite om het bespreekbaar te maken. IDETTE, een mensenrechtenorganisatie werkzaam in Grand Anse, publiceerde een jaarverslag. In 2023 zijn er 155 verkrachtingen gemeld in Grand Anse.

Zondag 24 december liet de dominee een lied zingen in plaats van een Bijbeltekst te lezen. “Neem mijn leven laat het Heer, toegewijd zijn aan Uw eer.” Ons leven wijden aan God. Dat harten gevuld mogen worden met vreugde, leegtes gevuld. Na elke dienst schudt men elkaar de hand, waarbij elkaar vrede wordt gewenst.

Dit keer ging ik ’s middags terug naar de kerk. Er werd feest gevierd met de kinderen. Die hebben hun eigen dienst, tot een jaar of 16. Dan gaan de oudsten naar de reguliere dienst. Deze middag werd dat gevierd. 22 jongelui gingen van de kinderdienst naar de volwassendienst. Alles was mooi versierd, met ballonnen en kleurige kleden. Iedereen kreeg snoepjes bij binnenkomst. De jongelui en de leiders van de kinderdienst waren in roze en grijze kleuren gekleed. De kinderen zaten aan één kant, de ouders aan de andere kant. Er werd gezongen door de jongelui en kinderen. Twee mensen praatten de dienst aan elkaar. De samenzang werd afgewisseld met solozang. Vijf jonge kinderen droegen poëzie voor. Een groep meisjes heeft gedanst. Ook een ouder echtpaar dat hun huwelijksjubileum vierde, werd uitgenodigd om mee te komen dansen. De 22 jongelui ontvingen elk een cadeau en ieder zei kort iets om de volgende te introduceren. Daarna bedankten zij de vijf leiders van de kinderdienst. Een fakkel werd doorgegeven aan de jongere kinderen. Er werden toespraken gehouden. Na afloop kreeg ieder een sandwich en drinken en voor de jongelui was er taart. Het was een mooi samenzijn.

Ik kon meerijden naar Fermathe, vanwaar ik per motor verder naar huis ging. Nog even telefonisch nagepraat met een aantal leiders van de kinderdienst. Bij de kinderdienst doen ze meer dan zingen en bidden en Bijbellezen. Er wordt ook training gegeven over diverse onderwerpen. Respect voor de leiders van de kinderdienst.

25 december liep ik naar Jackson en Isna. De kinderen plakten wit papier op hun kin, om ‘kerstman’ te worden. We speelden een spelletje. Ik ging gelijk ook op bezoek bij de buren. Ze maken gebruik van mijn waterreservoir. Zo nu en dan werd ik midden in de nacht wakker van geroep, als er een taptap gevuld werd met groentes om te gaan verkopen op de markt. Op avond klonken er soms schoten, vanaf de weg naar Fort Jacques.

Donderdagmiddag 28 december werd er aangeklopt. Drie medwerkers van Service Chrétien d’Haïti stonden voor de deur. Ze kwamen me wat brengen en wat informatie inwinnen. Ze hebben een waterpomp geïnstalleerd in Kenscoff maar die wordt weinig gebruikt en dat is niet de bedoeling.

Vrijdag 29 december was ik bij familie Nelson. De rit er naartoe ging wat moeizaam. In Fermathe stond het verkeer muurvast. Het was marktdag. Geiten en varkens waren op allerlei manieren vastgebonden op motoren, op de tank, achterop, horizontaal, verticaal, diagonaal. Een politieagent noemde een taptap chauffeur ‘hond’ en liet z’n macht blijken en ging heel erg tekeer tegen hem, hoewel die chauffeur de opstopping niet veroorzaakte.

Op de laatste dag van het jaar waren de bergen wederom verdwenen in de wolken toen ik afdaalde naar de kerk. Later werd het zicht weer helder. ’s Middags ging ik met Jackson en de kinderen naar Fermathe. Daar zou Isna als onderdeel van haar naaiopleiding eigen gemaakte kleding showen. Het programma zou om 13:00 uur beginnen. Wij waren er pas om half drie, maar het programma was nog niet begonnen... De leerlingen kwamen eerst in eenzelfde kledingstuk langs paraderen. Alles is met de hand genaaid. Er werd begonnen met zang en gebed. Isna zong een solo. Daarna kleedden ze zich om en presenteerden ze elk een ander kledingstuk. Knap hoor. Hopelijk helpt dit de cursisten in de toekomst om in het levensonderhoud te voorzien.

Toen we weer thuis waren, nodigden Samuel en Carolane ons uit om een stukje taart te eten en met elkaar het jaar af te sluiten. “Gelukkig nieuwjaar”, stond er op de taart geschreven. Jackson en Isna wisten op 1 januari 2023 niet dat ze 31 december hier zouden wonen, uit hun eigen huis verdreven door bendegeweld. De kerk vlakbij huis hield een middernachtelijke dienst. Een andere kerk op de helling tegenover ons ook. Dus ik ging naar bed met het geluid van diverse kerkdiensten.

1 januari stond poes alweer miauwend voor de deur toen ik die opendeed. Isna kwam pompoensoep brengen, wat we samen met haar kinderen opaten. Dat is traditie op 1 januari, onafhankelijkheidsdag. 220 jaar onafhankelijkheid. Slaven mochten geen pompoensoep eten. Het is daarom symbool geworden voor onafhankelijkheid.

Ik zei de buren gedag. Poes ging terug naar Jackson en Isna. Drie kleine kinderen plaatsten vier kussen op mijn wangen. En toen was de tijd voor mij aangebroken om te vertrekken. Eigenlijk had ik half december terug moeten keren naar Nederland, maar ik heb de reis kunnen verplaatsen naar januari. Dat was zeer de moeite waard. Het is me weer extra duidelijk geworden dat het wel goed zit tussen mij en ‘mijn mensen’ in Haïti en dat die verbondenheid verder gaat dan enkel werk.

Ewald was al vroeg bij me. We gingen eerst nog naar familie Nelson, om hen gelukkig nieuwjaar te wensen. Het was rustig op de weg, dus we waren vlot bij het vliegveld. Hoewel ik rolstoelassistentie had, moest ik wel zelf de trap oplopen, want de lift deed het niet... Om half twee vloog ik van Port-au-Prince naar Miami. Er hing een wolkendek boven Haïti. In Miami zag ik door het vliegtuigraam mijn koffer uitgeladen worden. Die haalde ik even later op, om ‘m gelijk weer in te leveren. Om half acht ’s avonds vloog ik verder naar Chicago. Daar was het -1°C. Dat was nogal een verschil. De lichten in het vliegtuig waren al uit nog voordat we waren uitgestapt, dus een stewardess scheen ons met een zaklamp bij. Ik heb een uur en een kwartier op een hotel shuttle staan wachten, die telefonisch gereserveerd bleek te moeten worden, terwijl het hotel telefonisch niet bereikbaar was. Een deel van het vliegveld wordt gebruikt om migranten op te vangen, dus de grond lag vol matrassen en slapende mensen.

Na een korte nacht vloog ik de volgende ochtend van Chicago naar London Heathrow. Het werd letterlijk een korte dag, aangezien we 6 uur vooruit vlogen. Bij het dalen hadden we een heel mooi zicht op de stad, met de Tower Bridge en andere bekende bouwwerken. Het was donker, maar het was wel duidelijk herkenbaar. In London waren de hotel shuttles nog beroerder geregeld dan in Chicago. Die moesten bij een balie op het vliegveld geboekt worden, maar die balie is op zo’n laat tijdstip (na elf uur ’s avonds) niet meer bemand. Uiteindelijk heb ik de nacht (wat er nog van over was) op het vliegveld doorgebracht. In de wc’s klonk kalmerende muziek. Ik zocht vervoer van terminal 3 naar terminal 5. Er stond een bord dat de dichtstbijzijnde gang naar de metro overstroomd was, dus ik liep een andere richting uit. Elders kon ik alsnog een lift naar beneden nemen. Vervolgens klonk er een alarm en een mededeling dat er een alarmsituatie onderzocht werd en het gebouw wellicht ontruimd moest worden. Uiteraard... Het lukte me desondanks bij terminal 5 te komen, met een lege metro.

Een uitgestorven terminal, de lichten uit, een grote kerstboom in de hal, een aantal passagiers wachtend op de stoelen. Eigenlijk zou ik om 6:45 uur naar Amsterdam vliegen, maar dat werd pas 17:00 uur. Mijn koffer bleef achter in London, zo constateerde ik op Schiphol bij de balie voor vermiste bagage, waar ik als tolk werd ingeschakeld om een Spaans sprekende vrouw te kalmeren die overstuur was omdat ze haar tas met papieren boven had laten liggen. Om 22:45 uur was ik eindelijk weer ter plaatse in Twijzel. Een nieuw lengterecord om de reis van Haïti naar Nederland af te leggen, drie dagen lang en wederom volop avonturen en veel wachten.

Een week echte winter in Nederland, met sneeuw en ijs en mooie, heldere luchten, met oranje/roze/gele/blauwe zonsondergangen. Mijn koffer kwam een volle week na mij aan, enkele uren voordat ik weer op pad zou.

Donderdag 11 januari ben ik met de trein naar Brussel gereisd, om de volgende dag vandaar naar Sierra Leone te vliegen. Op pad voor World Servants.

12 januari. Een datum die diep in mijn herinnering gegrift staat. 14 jaar geleden stortten vele gebouwen in en verloren duizenden mensen hun leven. Leerlingen die naar school gingen, volwassenen die aan het werk waren. Laten we hopen dat er voortaan daadwerkelijk beter gebouwd wordt, zodat nieuwe aardbevingen minder verwoesting aanrichten.