Pijn; wat voor waarde geven we aan kinderen/mensen

December. Een feestmaand? Voor de commercie wel waarschijnlijk; meer inkomsten. Voor hier een maand van meer onveiligheid. Mensen hebben geld nodig, dus het aantal ontvoeringen en geweld nemen toe. Mensen die uit de bank komen na een transactie worden bestolen. Losgeld wordt gevraagd bij ontvoeringen. Een vriend zat in de bus, toen die gestopt werd door overvallers. Alle inzittenden werden beroofd van hun bezittingen (geld, telefoons). De overvallers namen een aantal van de vrouwelijke passagiers mee de bus uit om ze te verkrachten. Het is niet iets van hier; ook vanuit Brazilië vinden ons de berichten over moorden, vanuit Nederland over misbruik. Wat doen mensen elkaar onvoorstelbaar veel pijn.

Tegelijk was er de vreugde van de geboorte van een zoon van mijn collega en de tweede verjaardag van mijn petekind. We haalden zijn cadeau op bij een vriend die bij de brandweer werkt; het enige brandweerstation in het hele land… Ik haalde eveneens een aantal jonge verjaardagsgasten op en had de auto vol met 6 kleine jongens. Toen ik de dag na zijn verjaardag wakker werd, telde ik in totaal een stuk of 16 mensen in huis die waren blijven slapen. Dat is gastvrijheid; er is altijd plaats.

Sinterklaas schijnt jaarlijks enkel in Nederland aan te komen. Die heb ik hier dus niet gezien. Ik heb wel een cadeautje gekregen op 5 december; post die 8 maanden onderweg was geweest…

Laatst heb ik een vergadering bijgewoond bij het ministerie van gezondheid; een cluster vergadering over voeding, of ook ondervoeding. Een manier om het werk te coördineren van diverse organisaties werkzaam op dat gebied. Een ander coördinatieorgaan is CCO; comité coördinatie niet gouvernementele organisaties. Zij hielden een persconferentie, tevens gelegenheid om met andere organisaties in contact te komen. Ook ACT Alliance is een coördinatie netwerk. Een aantal van de leden daarvan kwamen bijeen specifiek om te spreken over woningbouw. Het interessante was echter dat er geen gezamenlijke taal was; sommigen spraken enkel Engels, anderen Frans en Engels, weer anderen Creools en Spaans.

Meestal vinden manifestaties/demonstraties plaats in Port-au-Prince, terwijl het rustiger is elders in het land. Nu moest ik voor het werk naar Grand Anse, in het Zuidwesten van het land, en nou was de boel daar in oproer. Er wordt aan een nieuwe weg gewerkt, maar het werk ligt sinds augustus stil en de apparatuur wordt weggehaald. Dus begrijpelijkerwijs willen de omwonenden weten wanneer het werk doorgaat. Alleen een beetje jammer dat dat gaat via het in brand steken van autobanden, wegen afsluiten, en dergelijke. Helaas werd onze reis hierdoor verkort. Zo vlogen we afgelopen woensdagochtend met z’n tweeën naar Jeremie, iemand van MCC en ik. MCC en CWS financieren gezamenlijk een project van FOPJ, waarvoor een evaluatie op het programma stond. Om tijd te sparen was voor het vliegtuig gekozen, want de rest van het team woont in Grand Anse en was er dus al. ‘Vliegtuig’ is een groot woord voor een klein apparaat waarin zo’n 15 personen vervoerd kunnen worden. De piloten wringen zich in de cockpit, tussen de passagiers door, hun raampjes open. En natuurlijk werd een vertraging van twee uur en een kwartier niet afgekondigd. Wel mooi zicht op het eiland La Gonave en een heel andere omgeving dan andere provincies, waar kale bergen de ontbossing bewijzen. Grand Anse daarentegen is groen en vol bossen.

We kwamen veilig en wel aan in Jeremie, waar het vliegtuigje landde op een onverharde strook buiten de stad en FOPJ ons al opwachtte. De scholen waren nog steeds dicht in verband met de onrust. We konden gelijk door naar een bijeenkomst met 21 ouders en kinderen. FOPJ heeft het afgelopen jaar een heel interessant programma op poten gezet. Gedurende drie maanden zijn ze heel Grand Anse rondgereisd om ouders bewust te maken van de ellende waarin hun kinderen leven als restavèk. Mensen komen uit de stad om kinderen op te halen en ouders geven ze mee, denkend dat de kinderen een beter leven krijgen (valse beloften) en vaak met grote gezinnen onder hun verantwoordelijkheid. Na deze bewustzijnscampagne zijn er ouders geweest die hun kinderen zijn wezen halen. Daarnaast werkt FOPJ met restavèk kinderen in Port-au-Prince. In totaal zijn er 21 gezinnen geselecteerd die steun ontvangen van FOPJ. In al deze gezinnen is een kind gereïntegreerd; teruggekomen uit het gezin waar ze als restavèk leefden. Er is gewerkt met gastgezinnen in Port-au-Prince om ze aan te moedigen de kinderen terug te laten gaan naar hun biologische ouders. Een hele uitdaging, aangezien zij dit zien als het verlies van een goedkope arbeidskracht. De biologische ouders van de kinderen zijn opgezocht, die hun kinderen soms jarenlang niet hadden gezien. In de zomer zijn de kinderen teruggebracht. Er is schoolgeld voor ze betaald, uniformen en boeken zijn gekocht, zodat ze aan het begin van het schooljaar naar een goede school konden bij hen in de buurt. Hun ouders hebben producten gekregen voor handel; bloem, spaghetti, melk (in blikjes), rijst, bonen, enz. Ook hebben de ouders een moestuin aan kunnen leggen om de kinderen te voeden.

Een vergadering met ouders en kinderen dus. Ouders vertelden over de ervaringen van hun kinderen. Een van hen had een mes op haar keel gezet gekregen, onterecht beschuldigd van diefstal. De kinderen waren mager en beginnen nu wat bij te komen. Toen we de kinderen op hun beurt vroegen om ook te spreken, stond een meisje op om te vertellen over haar tijd in Port-au-Prince. Zodra ze stond, barstte ze in huilen uit en kon niets meer zeggen. Haar tranen zeiden genoeg.

We overnachtten in een katholiek gastenverblijf, waar elke dag de bel ging voor de mis (en waar ik meestal doorheen sliep). Het dak bood een mooi uitzicht op het stadje, met de katholieke kerk als baken in het centrum, schepen in zee, bomen op de berghellingen, de plaatselijke specialiteit konparet tegenover ons, evenals zowaar een sportveld. We konden ‘s avonds zonder problemen een wandeling maken. De volgende dag stonden er bezoeken aan de gezinnen op het programma. Grand Anse is echter een grote provincie en de families wonen ver bij elkaar vandaan. Eerst reden we naar Carrefour Sanon. Het eerste gezin was niet ver van de doorgaande weg af. Een alleenstaande moeder met 7 kinderen, haar handel aan de weg, moestuin achter huis, hoewel een deel vernield was door orkaan Sandy. Toch had ze voor ons bananen klaar staan. Haar huis is klein en in slechte staat. De kinderen slapen allemaal op de grond, maar het dak lekt en in de regen stroomt het water naar binnen. Hoewel huizen reparatie oorspronkelijk geen deel uitmaakte van het project, wordt er cement en golfplaat geleverd aan de families, die in te erbarmelijke situaties wonen.
We parkeerden de auto bij de priester en gingen te voet verder. De kleuren zo scherp en helder; rode aarde, blauwe lucht, wit/grijze wolken, groene bomen. Het volgende gezin opnieuw een alleenstaande moeder, met 9 kinderen. Het derde gezin woont in een huisje van gedroogde bladeren, met 7 kinderen. De vader was hout aan het zoeken. De gezinnen moeten namelijk zelf het houten raamwerk, stenen, zand en water bijdragen aan de reparaties (of in dit geval een heel nieuw huis). Een van de drie zoons was drie jaar weggeweest, zonder dat ze ooit iets van hem hoorden. Vaak zeggen mensen in Port-au-Prince dat het ‘goed’ gaat met de kinderen. Niet waar dus.

Vandaar reden we een andere richting uit, naar Marfranc. Een kort bezoek aan een gezin aan de doorgaande weg, parkeren bij een dominee en te voet verder richting Lasiz. Daarvoor bleken we een rivier te moeten oversteken. En nu niet een smalle, ondiepe rivier die je over kunt steken door van steen tot steen te springen. In plaats daarvan een brede, snelstromende rivier waar het water me bijna tot de heupen kwam. Dus schoenen uit, kleren omhoog en naar de overkant. Toen nog anderhalf uur bergopwaarts lopen. Een tussenstop bij een maïs molen, een ander onderdeel van het project. Deze molens worden onderhouden en gerund door de gezinnen die er ‘in de buurt’ wonen. Het maïs wordt gemalen voor eigen gebruik en voor verkoop. Het gezin ernaast woont in een ‘huis’ van zeildoeken. De kinderen moeten elke dag de rivier oversteken om naar school te gaan. Een gevaar. Als wij als volwassenen ons al schrap moeten zetten in het water, hoe is dat dan voor kinderen?
Tot slot volgden we een vrouw naar haar huis nog veel verder, via smalle en gladde bergpaadjes te bereiken (het regende). Zij heeft 9 kinderen en 12 kleinkinderen. Zes van haar kinderen wonen bij haar, plus tien kleinkinderen. Ze heeft pas een stenen huis ontvangen van een organisatie. Het oude huis staat er nog, gemaakt van takken en gedroogde bladeren. Tegen de tijd dat we terugliepen, waarschuwden mensen die ons tegemoetkwamen dat we moesten doorlopen, want de rivier steeg. In het donker kwamen we bij de rivier, met enkel het licht van een zaklamp in een telefoon. Daarmee konden we uiteraard niet de andere oever onderscheiden, dus het kostte moeite om de plaats terug te vinden waar we moesten oversteken. We waren met z’n vijven. De laatste hield mij vast, ik degene voor mij en zo verder; als een ketting waadden we de donkere rivier door. Geen maan, wel sterren aan de hemel, donkere silhouetten van de bergen.

Vrijdag gingen we weer een andere richting uit, naar Léon. In de bebouwde kom werd de auto geparkeerd. Toen een van de FOPJ medewerkers zijn broekspijpen opstroopte, voelde ik al nattigheid (letterlijk en figuurlijk). Moeten we soms weer een rivier oversteken? Ja, maar nu nog breder dan de dag ervoor. Schoenen uit, rok omhoog en het water weer in. Mijn blote voeten zijn niet gewend aan al die puntige stenen en rotsen. We kwamen weer veilig aan de overkant, volgden de rivier via een smal, rotsachtig pad, moesten de rivier nog een keer oversteken (droge bedding gelukkig), weer een helling op en zo kwamen we bij het gezin van een alleenstaande vader met 6 kinderen. Hij was cassave aan het bereiden op een vuur boven stenen. Een droevig verhaal van een sterke man. Een vrouw uit de buurt had twee van zijn kinderen naar Port-au-Prince gebracht. Een ervan is nu teruggekomen. De andere is al sinds 2009 spoorloos verdwenen. Ze beweerden dat ze was overleden, maar dat zeiden ze na de aardbeving in 2010 weer. Bovendien heeft de vrouw de moeder van de kinderen overgehaald om ook naar Port-au-Prince te gaan, dus nu staat de vader er alleen voor. Zijn land is ver van zijn huis, zijn tuinen zijn verloren gegaan in orkaan Sandy. Zijn huis is klein en in zeer slechte staat.
Terwijl we liepen, vertelde een van de FOPJ medewerkers dat ze nog twee kinderen aan het project hebben toegevoegd. Ze hadden via de media vernomen dat een meisje was verbrand; de man waar ze woonde had haar arm in een vuur om eten te koken geduwd. Hij is in de gevangenis gezet. Zij is nu terug bij haar vader. Haar vader is blind, haar moeder is overleden aan cholera. Wat doen mensen elkaar toch aan? Wat doen volwassenen kinderen aan?

Terwijl we weer een andere kant op reden, stopten we in Carrefour Charles om iemand te bezoeken die vlak aan de weg woont. Hij is 8 jaar in Port-au-Prince geweest, de jongste van 9 kinderen. Hij woonde bij een dominee en werd veel mishandeld door zijn vrouw en kinderen. Ze verhinderden hem om naar school te gaan.
We reden verder naar Davi, Pestel, waar eveneens een maïs molen staat. We hadden geen tijd meer om de 5 gezinnen in die omgeving te bezoeken, dus kwamen ze naar de molen toe. Veel maïs is verloren gegaan in orkaan Sandy, maar hopelijk hebben ze in januari weer nieuw maïs.
In de regen reden we terug naar Jeremie, met even oponthoud in Roseaux waar een processie plaatsvond wegens feest van de beschermvrouwe.

Zaterdag reden we terug van Jeremie naar Port-au-Prince. De weg was slecht door de vele regen. Op sommige plaatsen is de weg zo smal dat er maar 1 auto langs kan. Een vrachtauto voor ons kwam pal tegenover een tegemoetkomende vrachtauto staan en dat werd een hele discussie over wie er achteruit moest.

Elk gezin dat deelneemt aan het project wordt geacht om zich uit te spreken tegen het restavèk systeem. Het is zo ontzettend complex. Mensen hebben meer kinderen dan ze kunnen verzorgen. Mensen geven kinderen geen waarde. Mensen zoeken kinderen als arbeidskracht en hebben er geen probleem mee om ze te mishandelen. Er zijn zoveel aspecten bij betrokken. Een evaluatie van een ontzettend complex fenomeen. Een prachtig programma, dat een heel moeilijk probleem aanpakt op drie niveaus; steun bieden aan restavèk kinderen in Port-au-Prince, de gastgezinnen bewustmaken van de waarde van deze kinderen en aanmoedigen ze beter te behandelen, de biologische families bewustmaken van de ellende waarin de kinderen leven in de steden en ze aanmoedigen hun kinderen bij zich te houden. Een heel klein begin, van hopelijk een grote verandering.