De gift van vriendschap

Het is december. Het is warm, de zon schijnt vrolijk, de lucht is blauw. Is het december? Ik dacht dat Sinterklaas niet zo bekend zou zijn met Haïti, maar gelukkig, de beste man heeft mijn adreswijziging doorgekregen en leverde een aantal gedichten bij me af van m’n ouders en broer. Het grootste geschenk: familie!
Het is december. Over een paar weken is het kerst. Is het december? Als ik terug kom rijden uit Pétion-Ville, zie ik aan de kant van de weg witgeschilderde, kale boompjes in eveneens witgeschilderde blikken staan. Wat is dat nou weer? Dan herinner ik me een opmerking van een collega. Het moet voor kerstboom doorgaan… Eigenlijk is dat alleen voor de buitenlanders die hier woonachtig zijn, of de elite. De twee supermarkten die er zijn en een sandwich zaak, hebben opblaasbare kerstmannen en nep kerstbomen in en op de gebouwen staan. Zelfs een paar lichtjes zijn te zien, hoewel ik me afvraag hoe ze dat voor elkaar krijgen met de gebrekkige elektriciteit die we hier hebben. Kerst; een universeel begrip, met een heel andere belevenis of betekenis afhankelijk van waar je je bevindt.
Het is december. Ja, het is toch een beetje koeler dan in de zomer. Aangenaam warm is het nu. En ja, de koude douche voelt soms zelfs koud aan!
Het is december. Advent is begonnen. Samen met een groep internationale inwoners van Port-au-Prince zijn we begonnen met Adventsdiensten. Elke week komen we bij elkaar, onder een bepaald thema, zoals ‘hoop’ en ‘vrede’. Aan de hand van een liturgie met Bijbelteksten, teksten van andere schrijvers, gezang en gebed denken we samen na over wat dit voor ons en in de wereld betekent. Het is december. Vrede op aarde, ook in Haïti.

Vriendschap. Wat is vriendschap? Wat is een vriend(in)? Friend, zanmi; elke taal heeft er een ander woord voor. Wat is leven in het buitenland, zonder je familie, zonder gezin, helemaal alleen? Verandert dan de betekenis en waarde van vriendschap? Vriendschap kun je niet afdwingen. Vriendschap ontvang je, bouw je. Verwonderd en verbaasd ontvang ik het geschenk van vriendschap. Ik ben naar Haïti gekomen voor ontwikkelingswerk. Na de eerste 7 of 8 maanden hier merk ik dat een van de belangrijkste en grootste dingen die ik hier heb gevonden en leren koesteren, vriendschap is. Ik ben ziek; hoofdpijn, buikpijn, diarree, koorts, vermoeidheid. Twee goeie vrienden komen op bezoek. Ze nemen eten voor me mee en spreken me verwijtend toe (in het Creools). Ja, verwijtend. Ik ben alleen thuis, heb niemand bij me, ook ‘s nachts niet. “Je weet dat we jou als een lid van onze familie beschouwen. Onze deur staat altijd voor je open. Je zegt dat we vrienden zijn, maar je daden stroken niet met je woorden, als je tijdens je ziek zijn alleen hier blijft, in plaats van met ons mee naar huis te gaan.” Vriendschap. De volgende avond roept iemand m’n naam (dit keer in het Engels). “Ik heb soep en brood voor je meegenomen en zet het in de keuken. Voel je je al wat beter?” Wederom blij verrast en verbaasd ontvang ik opnieuw het geschenk van vriendschap. Alleen daardoor zou ik me al spontaan beter voelen. Ja, momenten van ziekte zijn momenten van eenzaamheid, van je alleen en ver weg voelen van je familie, momenten waarin je gaat piekeren. Maar dan tegelijkertijd ook weer momenten om zo dankbaar te zijn! Dankbaar voor de mensen hier om me heen. Leren ontvangen in plaats van geven. Vriendschap door culturen heen; Haïtianen, Canadezen. ‘My friends’ / ‘Zanmi mwen’ / ‘Mijn vrienden’ hier kunnen deze woorden niet lezen, geschreven in een taal die ze niet verstaan. Het is een dank en eerbetoon zonder dat ze het weten. Vrienden door alle barrières van taal en cultuur heen. Koester vriendschap! Een klein gebaar kan zoveel betekenen.

Christendom. Ook al moeilijk te definiëren. Mijn collega Bryan, werkzaam in Dezam, vertelde collega Marie, werkzaam in Port-au-Prince, dat het groot feest was in Desarmes. Marie reageerde wat afstandelijk en voegde eraan toe, zich richtend tot mij: “Zulke feesten betekenen niets voor ons Christenen.” Na een paar maanden ervaring in Haïti, had ik al zo’n vermoeden waar het om ging. “Is het een katholiek feest?” vroeg ik. “Ja.” Waarop ik mezelf weer eens afvroeg: zijn katholieken geen Christenen dan? Hier in Haïti is de kloof groot tussen protestanten en katholieken. Vanuit Nederland heb ik zowel protestanten als katholieken altijd als Christenen beschouwd. Ik begrijp het even niet?

Als ik zo overdenk wat ik schrijf en heb geschreven in de afgelopen maanden, dan ‘beleef’ ik heel wat. Soms beleef je iets teveel… Tegenwoordig slaap ik in m’n eentje in het MCC gebouw. Tot augustus van dit jaar was het huisje naast het gebouw bewoond, maar dat gezin (‘wachter’) is vertrokken. Er waren al wat opmerkingen gekomen dat mensen dat gauw genoeg weten. Tot nu toe geen problemen. Na vele maanden hier ken ik inmiddels de geluiden, zoals je die leert herkennen. De buitendeur, een binnendeur, de poort, een auto. En natuurlijk mijn eigen slaapkamerdeur. Die gaat een klein stukje goed open en schaaft vervolgens over de vloer. Als je dat weet, til je de deur een beetje op, zodat het wat beter gaat. Vannacht werd ik wakker van het geluid van mijn deur die geopend werd; het hout schuurde over de vloertegels. Ik lag met mijn gezicht naar de muur. Omdat de deur niet goed sluit, klappert hij soms in de wind. Dat wil zeggen; als het echt hard waait, zoals tijdens de orkanen. Het waaide nu niet. Mijn hart sloeg een paar slagen sneller en ik bleef stil liggen. Iemand die MCC en mij kent, weet dat ik daar slaap en zal niet zomaar mijn kamer binnenkomen. Vervolgens ging het licht in mijn kamer aan. Mijn ademhaling ging nog wat sneller, maar ik probeerde me nog steeds slapende te houden. Het licht ging weer uit. Omdat ik alleen was, wist ik niet goed wat te doen. Ik ging in gedachten na wie ik zou kunnen bellen. De eindconclusie was dat er op dat moment 1 persoon was met een auto bij huis, van wie ik weet dat hij ‘s nachts de telefoon niet opneemt. De rest is afhankelijk van taptaps, die ‘s nachts niet rijden. Bovendien durfde ik mijn telefoon nog niet te pakken, niet wetend waar de persoon zich bevond en niet willend dat hij wist dat ik wakker was. Na een lange tijd zo gelegen te hebben, heb ik uiteindelijk voorzichtig mijn telefoon gepakt (het was inmiddels 4.45 uur) en een collega van wie ik weet dat hij elke dag om 2.30 uur opstaat, een sms gestuurd. Hij was in de kerk en belde me na afloop van de dienst, toen hij mijn bericht las. Samen met een andere collega kwam hij onmiddellijk naar me toe en met z’n drieën hebben we het hele huis doorgespit. Ik durfde eindelijk mijn kamer uit te komen… Het is een groot pand, met 7 vertrekken beneden en 8 boven. We hebben alle deuren en ramen gecontroleerd, die alle voorzien zijn van ijzeren traliewerk. Niets te vinden dat opengebroken was. Enige conclusie: deze persoon moet een sleutel hebben. “God heeft goed voor je gezorgd en je beschermd,” zeiden mijn collega’s. Zo is dat. Wat ben ik blij en dankbaar dat de nachtelijke bezoeker me met rust heeft gelaten (voor zover je van ‘rust’ kunt spreken als je zo wakker wordt). Collega Joseph vertelde me dat hij meerdere ervaringen heeft met (gewapende) inbraken. Hij zei dat men vaak niet zomaar ergens aan begint, maar eerst de situatie komt verifiëren. Het is de allereerste keer in de 20 jaar dat MCC hier gevestigd is, dat dit gebeurt. Voortaan slaapt er in ieder geval niemand meer alleen hier. En laten we van harte hopen dat deze persoon niet terugkomt.

Intussen zal ik Haïti waarschijnlijk nooit helemaal leren begrijpen. Misschien moet ik dat ook niet willen. Valéry, mijn collega van Défi Michée, en Garly, collega MCC, vertellen beide afzonderlijk van elkaar dat ze weer eens zijn aangehouden door de politie. Gewoon, zomaar. Niet vanwege een overtreding, maar omdat de agenten wel zin hebben in wat extra inkomsten. Ze vragen dus gewoon geld. Wat doen ze als je niets geeft? Ja, dat weet je maar nooit. Als de politie al zo vreselijk corrupt is, hoe kan er hier dan een basis bestaan?
Over geld gesproken: als het wisselgeld in de supermarkt op is, krijg je in plaats van muntgeld een paar snoepjes in je hand gedrukt. Hoe schrijf ik dat op in mijn financieel verslag… Ook in de supermarkt valt gedurig de stroom uit. Iedereen blijft er kalm onder; het is aan de orde van de dag.

In mijn laatste weken hier, voordat ik twee weken naar Nederland kom (volgende week vrijdag hoop ik op Schiphol te arriveren!), wordt er nog het een en ander aan werk verzet. De bibliotheek moet verder bijgewerkt worden, zowel de catalogus als het sorteren en rangschikken van boeken. Er wordt een planning gemaakt voor de seminars die we met Défi Michée eens per maand gaan geven in 2009. We besluiten dat ik in februari ga beginnen met een cursus Frans, zodat ik me schriftelijk en mondeling beter uit kan drukken in het Frans. Ook Spaans is een belangrijke taal, vooral in dit deel van de wereld. Haïti is in vele opzichten een vreemde eend in de bijt en taal is er een van. Alle omringende landen zijn Spaanstalig. In januari hoop ik daarom gedurende een drie weken durende intensieve cursus mijn kennis van het Spaans te verbeteren. De dag dat ik terugkom in Haïti, zal ik gelijk weer vertrekken. Bestemming: Guatemala. Intussen is collega Garly weer in Amerika, dus ben ik weer een weekje waarnemend CR (country representative) voor MCC. Altijd interessant om te zien hoeveel er speelt. In die ene week tijd moet ik bij twee partnerorganisaties aantreden om MCC te vertegenwoordigen. De eerste is Timkatec, een katholieke organisatie/school voor straatkinderen. Ik woon een mis bij die buiten op een overschaduwde binnenplaats wordt gehouden. Ik heb niet zoveel ervaring met katholieke diensten, maar ik heb er altijd respect voor dat de katholieke kerk niet zo verscheurd is als de protestantse kerk. Het was een mooie manier om de werkweek te beginnen, op maandagochtend, nog een beetje uitziekend. Hoewel we verschillende symbolen en rituelen hebben, dienen we dezelfde God, dat is het belangrijkste. Ik verwonder me telkens weer over de prachtige stemmen en de prachtige zang van de mensen hier. Het bezoek aan mensenrechtenorganisatie POHDH vond vanmiddag plaats; een receptie wegens de viering van hun 17 jarig bestaan.

Zo nu en dan noemt iemand me hier bij m’n achternaam. Zowel mijn voornaam als mijn achternaam worden op z’n Frans/Creools uitgesproken. Handig, zo’n internationale naam… In het Creools betekent ‘de Greef’ ‘2 Greef’, want de = 2. Dus zo nu en dan roept er iemand: Twa Greef! (oftewel: Drie Greef) in plaats van De Greef. We blijven lachen met elkaar.

Tijdens mijn ziek zijn werden behalve vriendschap nog twee andere dingen weer duidelijk. Ten eerste dat de watervoorraad beperkt is. Het is goed te merken dat de wc vaker doorgespoeld wordt; het water is zomaar op… Er wordt namelijk water vanuit een bassin in de grond naar een tank op het dak gepompt. Er moest dus nu wat vaker gepompt worden. Ten tweede werd weer bevestigd dat Haïtianen niet alleen kunnen/willen zijn. Zondagochtend kwam iemand hier wat spullen halen, iemand die ik verder niet ken. ‘s Middags kwam hij weer. Beide keren opende ik de deur voor hem. “Ben je hier de hele dag geweest? En heb je geen bezoek gehad?” De volgende dag stuurde hij me een sms: ‘Is er vandaag wel iemand bij me? Het maakt me triest om je alleen te zien.’ Nee, alleen zijn, dat is niet goed. Je moet mensen om je heen hebben. En er is altijd plaats voor nog iemand. N’ap degaje! We vinden er wel wat op, we doen creatief!

Als ik terugkijkend op dit jaar denk aan bijzondere ervaringen, dan springen er voor mij een paar dingen uit. Ik blijf me verwonderen over de enorme belangstelling, bewogenheid en betrokkenheid vanuit Nederland. Ik ben onnoemelijk dankbaar voor wat we kunnen doen in het Noordwesten en Westen van het land; woningen herbouwen en scholen openen, de eerste keer in de geschiedenis van MCC dat zo’n groot herbouwproject mogelijk gemaakt wordt, zo hoorde ik laatst. En daarnaast: de bijzondere vriendschap. Ook daarover blijf ik me verwonderen, hoe in een relatief korte tijd mensen om me heen zo eigen en hecht zijn geworden, hoe we voor elkaar klaar staan. Ik hoorde wel een spreken over organisaties als een ‘familie’. Ach, schouderophalend doe je het wat lacherig af. Maar het is werkelijk waar, deze mensen staan als echte familieleden, echte vrienden voor mij en elkaar klaar. Vrede op aarde!

Een ieder alvast hele goede kerstdagen toegewenst en een tevreden, gelukkig 2009. Geniet ervan en wees er voor elkaar, als vrienden!