Ghana

In februari had ik het voorrecht om zowel Oeganda als Ghana te bezoeken. Mijn reis naar Ghana begon op zaterdag 18 februari. Met de trein naar Schiphol, waar naar allerlei documenten werd gevraagd. Een rechtstreekse vlucht naar Accra, de hoofdstad van Ghana. We vlogen over Frankrijk, een stukje Spanje, eilanden, de Middellandse Zee, Algerije en de woestijn. Heel boeiend. Mooi om de veranderingen te zien. Groene velden, witte sneeuw, havenplaatsen, stranden, bergen eerst boven Algerije, daarna de rode woestijn, zo desolaat en onbewoond, van boven gezien. Er klonk een paar keer gezang in het vliegtuig, van een groepje mensen dat een eindje schuin achter ons zat. Mooie zang en mensen konden het blijkbaar waarderen want er werd geapplaudiseerd. Om 20:00 uur plaatselijke tijd (een uur vroeger dan in Nederland) landden we op Kotoka international airport, Accra, na een vlucht van 5304 km. Het was 30 graden. Ik werd opgewacht door Stephen van partner organisatie AG Care. Het was niet ver rijden naar WEC guesthouse. In 1974 is Ghana overgestapt van links naar rechts rijden. Volgens Stephen is Ghana ‘the gateway to Africa’, een voorbeeld voor andere Afrikaanse landen, in de zin van politiek, meerpartijenstelsel, vrede. Er zijn 56 stammen en talen, met meer dan 130 dialecten.

Ik was de enige gast in het guesthouse. Er was geen internet, geen personeel, het was erg warm. De volgende dag had ik een rustige dag in het gastenverblijf. Mooi erf, met gekleurde bloemen en bomen, al was het gras hartstikke dood en geel. Verlaten gebouwen erachter, terwijl ernaast nieuwe hoogbouw oprijst. De lucht was heel vreemd en heiig, met zand in de lucht, harmattan genaamd. Het was niet warm maar heet. Tussen de middag kwam Stephen me halen voor lunch. Eerst geld pinnen, Cedi. Bij een benzinepomp stond een hele reeks pinautomaten naast elkaar, van allemaal verschillende banken. Bij Perfect Touch restaurant maakte ik kennis met de Ghanese keuken, een smakelijke maaltijd van jollof rijst en kip, pittig maar lekker.

AG Care staat voor Assemblies of God Care en komt uit de gelijknamige kerk. Deze kerk is opgericht in het noorden van het land, waar de meeste mensen leven van landbouw, terwijl mensen in het zuiden (aan de kust) meer leven van visserij. AG Care heeft kantoren in Accra en Tamale. Ze runnen een ziekenhuis, waarvan personeel betaald wordt door de overheid. In het oosten van het land hebben ze een programma in samenwerking met Tony Chocolonely. In samenwerking met World Servants ondersteunen ze scholen en ziekenhuizen. In totaal werken er zo’n 300 mensen. School bestaat uit 2 jaar kleuterklas, 6 jaar basisschool, 3 jaar junior middelbare school, 3 jaar senior middelbare school. Sinds COVID-19 begint het schooljaar in januari plaats van september.

Mijn reisgenoten Wouter en Jordy arriveerden een dag later dan ik, op avond. Het werd een korte nacht. We zouden eerst om 5 uur ’s ochtends opgehaald worden, toen kwart voor 5, toen half 5. Ik werd echter om 3:45 uur gewekt door de claxon van een auto. Even later stond Stephen buiten voor m’n raam, om te melden dat hij er was. Na veel geroep en geklop op de deur, kreeg ik de mannen wakker. Al met al vertrokken we om 4:15 uur, weer naar het vliegveld. Ik zag dat de bewaker van het guesthouse buiten sliep, op twee tegen elkaar geschoven bankjes. We waren nu zo vroeg bij het vliegveld, dat de balie nog dicht zat, dus we moesten wachten. Met een binnenlandse vlucht reisden we naar Tamale. Slecht zicht, het was nog steeds ontzettend heiig met zand in de lucht. Bij het landen zicht op veel gebouwen met golfplaten daken. Het was een zeer lawaaierige vlucht, aangezien het een propellor vliegtuig was.

Een chauffeur van AG Care haalde ons op. Eerst gingen we ontbijten bij Catholic Archdiocesan Guesthouse, met brood met gebakken eieren en thee. Intussen ging de chauffeur een reservewiel halen. In Tamale kochten we water en een simkaart. Daarna vertrokken we richting Walewale. Onderweg kwamen we meerdere vrachtauto’s tegen die uit Nederland geïmporteerd zijn, met Nederlandse teksten nog op de cabine te lezen. Tevens vele driewieler motorfietsen (tricycles). In het noorden van Ghana is de Islam de belangrijkste religie, wat betekent dat we veel moskeeën tegenkwamen onderweg. Mannen met hoofddeksels, vrouwen met hoofddoeken. Vrij veel vrouwen op een motor, met een kind op de rug gebonden. Vlak landschap, desolaat, dor, droog, slechts hier en daar een boom, veel verbrand gras. Borden met namen van organisaties. Motoren, fietsen, leerlingen. Betonblokken huizen. Borden met reclame voor shea boter.

Stephen legde ons onderweg uit dat er een conflictsituatie was rondom het aanwijzen van een chief. Dit conflict loopt al lang, maar nu was er net een chief benoemd van wie velen de benoeming betistten. Het was een gevoelig onderwerp. Mensen toonden hun ongenoegen en onenigheid met het besluit door wegen te blokkeren. Toen we Walewale naderden, verzamelde zich een menigte om een privé auto. Stenen en boomtakken werden op de weg gelegd, zodat verkeer er niet langs kon. Uiteindelijk kwamen we er wel langs. Er verschenen autobanden op de weg. Ik dacht terug aan brandende autobanden in Haïti. Toen kwamen we langs een wegblokkade met brandende autobanden. We reden eromheen. In Walewale zelf nog meer wegblokkades, meer vuur, de geur van brandende autobanden. Ik ben het gewend, heb het vaker meegemaakt. Mijn reisgenoten niet. Ik was net verwelkomd in Ghana met de mededeling dat dit zo’n veilig en vreedzaam land is en prompt kwam ik in voor mij bekende situaties.

Opeens gingen de deuren naar vele herinneringen open. De beelden van de brandende autobanden maakten veel bij me los, riepen akelige herinneringen op die ik liever diep weg blijf stoppen. Ik dacht weer aan mijn ritten op de motor naar het ziekenhuis toen mijn petekind net geboren was, waarbij ik door barrikades van brandende autobanden moest en letterlijk zwart zag van de rook. Ik dacht aan de bruidegom die ik naar zijn trouwerij bracht terwijl er om ons heen geschoten werd. Ik dacht aan een teamuitje aan het strand, toen we in escorte probeerden terug te komen in Port-au-Prince maar moesten omdraaien omdat er geschoten werd en met stenen gegooid. Ik dacht aan de stenen die door de ramen van de LandCruiser zijn gegooid en tegen de achterkant. Aan vastzitten in huis wegens wegblokkaddes. Aan niet bij kantoor kunnen komen. Verdriet, onmacht.

Na meerdere wegblokkades en telefoontjes besloten we uiteindelijk terug te keren naar Tamale, hoewel dit onze planning danig in de war zou schoppen. We gingen eerst nog even bij een dominee van de Assemblies of God kerk in Walewale op bezoek. Vervolgens kregen we een escorte die ons langs de wegblokkades leidde. Dus uiteindelijk konden we Walewale toch doorkruisen en veilig verder rijden naar Nalerigu.

Onderweg naar Nalerigu bezochten we twee scholen. Eerst naar Gbangu, waar in 2019 drie lokalen zijn gebouwd, twee watertanks en een vertrek voor meisjes om zich te verschonen. De school was al uit en er was niemand. Na enige tijd verschenen er enkele docenten. Het gesprek verliep wat informeel. De meeste scholen in het land zijn overheidsscholen. AG Care werkt alleen met overheidsscholen. De overheid betaalt de salarissen van docenten en een deel van de lesmaterialen. In deze samenwerking is het de overheid die AG Care vraagt om bepaalde scholen te bouwen.

Het viel ons op dat de watertank niet was verbonden aan het dak. De dakgoot was krom, de tank was leeg. Het gebouw zelf was niet goed onderhouden en vertoonde gebreken. Gaten in de betonvloer, grote gaten in de kozijnen, waar de ramen uitgerukt leken te zijn, scheuren in de muren, afgebrokkelde pilaren, nauwelijks meubels. Verder waren deze drie lokalen voor junior middelbare school gebouwd, terwijl ze voor basisschool worden gebruikt. Er omheen stonden al enkele bestaande gebouwen, die voor de andere klassen worden gebruikt. Hier en daar lagen wat boeken in een kast zonder ramen in de deuren. Een rij kinderen met teiltjes water op het hoofd kwam naar ons kijken. De staat van de school was teleurstellend, de gemeenschap afwachtend, zonder initiatief om onderhoud te verzorgen. Bij het tegenoverstaande gebouw was een mooie wereldkaart op de muur geschilderd. De deuren stonden open, geiten liepen op de veranda.

Vandaar ging het naar Nalerigu. Dit gebouw zag er heel wat beter uit. We werden opgewacht door een groepje ‘elders’, ouders en docenten, inclusief de directrice. We voerden eerst een gesprek, gezeten onder een boom. Sinds de bouw van de drie lokalen is het aantal leerlingen toegenomen. Dit heeft ook te maken met het feit dat er nu lunch wordt verschaft. Voorheen hadden ze drie lokalen, nu zes. Er zijn meer docenten, inclusief assistent-docenten. Zonder de nieuwe lokalen zou de school niet gekwalificeerd hebben als stageplek voor docenten. Ook hier is een watertank gebouwd, die niet in gebruik is.

We installeerden ons in een guesthouse in Nalerigu, waar we een maaltijd nuttigden van witte rijst, pittige saus en kip. We spraken nog verder. Er zijn vluchtelingen uit Burkina Faso in het noorden van Ghana. Onderweg veel mangobomen gezien. Het viel me ook op hoeveel afval er overal verspreid ligt. De velden liggen vol met plastic zakjes, door de wind om stelen verstrengeld geraakt. De taal die hier wordt gesproken is Mampruli. Langs de wegen weefgetouwen, met touwen die op hun plaats worden gehouden door een steen en langzaam naar het weefgetouw worden getrokken. Hutjes met rieten daken, ronde, kleine hutjes die in de muur om een erf zijn verwerkt. De scholen worden gebouwd met betonblokken en pilaren met betonijzer en cement. Ook hier speelt de historie van kolonialisme nog door, waarbij mensen niet is geleerd om mee te doen maar om af te wachten.

Junior middelbare school is gratis. Daarna kunnen leerlingen naar beroepsonderwijs, of ze kunnen senior middelbaar onderwijs afmaken en naar de universiteit. Beroepsonderwijs is meer in landelijke gebieden te vinden, universiteiten meer in steden. De meeste middelbare scholen zijn kostscholen. Studenten kunnen een lening krijgen van de overheid om naar de universiteit te gaan. Lesmaterialen en gekwalificeerd personeel zijn soms ontoereikend. Docenten worden aangesteld bij een bepaalde school, wat ver van huis kan zijn. De meeste ziekenhuizen in steden worden door de overheid gerund, terwijl op het platteland meer ziekenhuizen door organisaties worden gerund, omdat artsen liever in de stad wonen en werken dan in een dorp.

Ons eerste bezoek van deze dag brachten we aan de overheidsinstantie die verantwoordelijk is voor onderwijs in het district Gambaga. De overheid bouwt zelf ook scholen, maar dat kost veel tijd. Over een binnenplaats liepen we het kantoor binnen van de directrice. Dit was een beleefdheidsbezoek, om ons voor te stellen aan de overheid aangezien we in dit district werkzaam waren. Ze sprak haar waardering uit voor de moeite om te investeren in infrastructuur, wat kinderen stimuleert om naar school te komen. De overheid kan het niet alleen doen. Een andere werknemer begeleidde ons de rest van de dag.

Aansluitend volgde een beleefdheidsbezoek aan de gemeente van Gambaga. De burgemeester was er niet, dus spraken we iemand anders. Het is een vervallen gebouw, met goede stoelen vol stof, oude motoren, koelkasten en airco’s op de binnenplaats, in de vertrekken en gangen. Ze zijn een nieuw gebouw aan het bouwen en zullen daarna dit pand verlaten. Het was een kort bezoek. De man sprak uit dat we samen de last dragen en dat hun handen open zijn om ons te verwelkomen.

Het land is verdeeld in 16 regio’s. Die zijn weer onderverdeeld in ‘metropolitan assembly’, gemeente, district en gemeenschap. Elk district heeft een chief, elke gemeenschap heeft ‘assembly men’. De president wordt gekozen voor 4 jaar en kan één keer herkozen worden. Elke stam kan een koning hebben. Sommige hebben enkel chiefs, om te voorkomen dat teveel macht geconcentreerd is in de handen van één persoon. Onder de koning heb je een ‘superintendent chief’, dan een ‘subchief’, dan een ‘chief’. Alle grond in een gebied behoort tot de koning van die betreffende stam.

Er liepen gedurig geiten en schapen over de weg. Bij het politiebureau lag een dik touw op de weg als drempel. Op meerdere plaatsen zagen we sporen van wegblokkades; stenen op de weg en verbrande autobanden. Er was dus op meer plaatsen onrust geweest.

We reden naar Soasobigi, waar in augustus van dit jaar 3 lokalen gebouwd zullen worden. Soasobigi heeft hier lang op gewacht. Wegens COVID-19 zijn diverse projecten uitgesteld en is het aantal deelnemers gedaald. We werden ontvangen in een bijeenkomst van dorpelingen. De chief werd geïnstalleerd op een dierenvel. Mensen groetten elkaar met een lichte buiging. Een hele menigte vergaarde zich op bankjes onder een boom. Moslims en niet moslims, kinderen op de rug, kinderen aan de borst. De docenten hebben hun eigen kinderen op de rug terwijl ze les geven.

De school bestond voorheen uit een lemen gebouwtje, maar dat is enige jaren geleden afgebroken, gezien de slechte staat waarin het verkeerde. Nu wordt er gebruik gemaakt van een gebouwtje dat aan een kliniek toebehoort. Het is half open, heeft grote scheuren in de muren en is overduidelijk ontoereikend en ongeschikt om les te geven. De kleuters krijgen les onder een afdak buiten, een open ruimte zonder muren. De basisschoolleerlingen zijn verdeeld in klas 1-3, klas 4-5 en klas 6, die elk een hoek binnen toegewezen hebben gekregen. De kinderen zaten met een bakje in hun handen te wachten op de lunch die in een grote pot bereid werd op open vuur onder een boom. In de omgeving staan lemen huizen met ronde strodaken hutjes verwerkt in de muren. Het pad er naartoe bestaat uit rul zand, zo nu en dan rotsblokken.

Het is de verantwoordelijkheid van vaders om hun kinderen aan te sporen naar school te gaan. Dit wordt nogal eens verwaarloosd, waardoor niet alle leerlingen die zijn ingeschreven ook daadwerkelijk komen. Lunch helpt hierbij. Het aantal leerlingen is toegenomen sinds er lunch wordt verstrekt op school, via een programma van de overheid.

We bezochten de bouwplaats. De plaatselijke overheid is begonnen met de bouw van vier lokalen, maar sinds 2020 is er niks meer aan gedaan. Er zit nog geen dak op. Zonder overheid mag er niet verder gebouwd worden. Hopelijk spoort de komst van World Servants de overheid ook aan om hun vier lokalen af te ronden. Een jongen reed op een kar achter een ezel, wellicht om water te halen. De mannen zijn gekleed in wijde gewaden.

Inmiddels waren er ook mensen van de kliniek, die deze dag medicijnen kwamen verstrekken. De school bestaat al een jaar of 30. Een mooi gesprek met de docenten, die hier aangesteld zijn maar niet uit de nabije omgeving komen. Een van hen vertelde me dat haar moeder al tegen haar had gezegd dat lesgeven net als predikant een roeping is. Ze zei dat ze van lesgeven houdt. Alle respect voor deze vrouwen, die geplaatst worden op scholen ver bij hun echtgenoten vandaan en lesgeven onder moeilijke omstandigheden.

Twee docenten reden met ons mee, een lift naar huis. Normaalgesproken reizen ze per motor taxi, met een kind op de rug. Op de heenweg lag er al een motor plat in het rulle zand. Wij gingen op pad naar Sumniboma 1. Daar was echter niemand, want de school was die dag gesloten, opnieuw wegens de onrust en het conflict omtrent de chief. Hier zijn in 2018 drie lokalen gebouwd, naast drie bestaande lokalen. Daarvoor werd er een lemen gebouw gebruikt. Er is ook een watertank gebouwd en een verschoonruimte voor meisjes. Ik had algauw een meute kinderen om me heen, die telkens voor de camera gingen staan, lachend en gierend. Ze werden steeds vrijer, pakten me bij m’n handen en armen, raakten m’n benen aan, m’n haar. Ook hier in de lokalen enkel restanten van banken, stukken hout, maar weinig meubels/bankjes. Uiteindelijk verscheen er een dominee uit de buurt, die zei dat het gebouw aantrekkelijk is voor de hele gemeenschap en dat ouders nu ook meer dochters naar school sturen. Ook hier wordt lunch verstrekt.

De laatste bestemming van de dag was Namasim. Hier heeft World Servants in 2018 twee woningen voor docenten gebouwd, plus een watertank en latrines en een verschoonruimte voor meisjes bij de school. De woningen worden goed gebruikt. Zo goed zelfs dat er niet twee personen wonen, maar zeven: vier mannen en drie vrouwen. Ze hebben aan de achterkant zelf een kleine uitbouw neergezet, waar een van de vrouwen slaapt. Alle ruimtes worden gebruikt als slaapvertrekken, inclusief de keuken. Hierdoor kan er dus niet meer gekookt worden... Ze zorgen zelf voor onderhoud en hebben ook zelf elektriciteit aangelegd. De watertank bij de school bevat ook hier geen water. Een van de docenten was erbij toen de woningen in 2018 werden gebouwd. Sindsdien is het aantal docenten toegenomen. Ze voelen zich thuis en op hun gemak. We hadden een mooi gesprek en er heerste een goede sfeer. Op de vraag wat hen motiveert om les te geven, antwoordde een van hen dat hij Christen is en “als je lesgeeft, kun je mensenlevens veranderen.” De kinderen komen niet het hele jaar. Er zijn seizoenen dat ze in mijnen werken, goud zoeken, of op de akkers werken.

We keerden terug naar Nalerigu. Woensdagochtend aten we ons dagelijks ontbijt van brood met eieren, plus heet water om koffie, thee of chocolademelk van te maken. Hele gesprekken, over het bereiken van de meest kwetsbaren, over gezondheidszorg, beroepsonderwijs, mensenhandel, jonge huwelijken, lobby.

De eerste bestemming van deze dag was Sumniboma 2. Hier zijn drie woningen voor docenten gebouwd. De overheid heeft er een nieuw schoolgebouw neergezet, na de bouw van de woningen in 2019. De huizen staan aan de overkant van de (zand)weg. Kinderen lopen met kleinere kinderen op de rug. Mannen niet. Naast de woningen stond de compound die ze voorheen gebruikten, van leem. De schaduw van een grote boom doet dienst als vergaderruimte. Achter de woningen staat een watertank, eindelijk een die wel water heeft. Als er geen regen is, vullen leerlingen de tank met water van een put. Twee docenten wonen in de huizen. Een derde wist niet van de huizen toen ze op deze school geplaatst werd en had al een woning gehuurd. Zij hoopt binnenkort ook in de huizen te trekken. Er is geen stromend water en geen elektriciteit in de woningen, wat docenten niet stimuleert om er te wonen. Elke docent geeft les aan twee klassen, in twee verschillende lokalen, aangezien er slechts vier docenten zijn, met 242 leerlingen.

De docenten konden zich het kinderwerk nog herinneren met de groep van World Servants en ook dat Ghana Nederland toen heeft verslagen in een voetbalwedstrijd... De vaandel van die wedstrijd werd trots tevoorschijn gehaald. Ook hier verschaft de overheid lunch, maar niet regelmatig. Als er geen eten is, komen kinderen niet, of gaan ze eerder naar huis. Hier is het aantal leerlingen afgenomen, voornamelijk om praktische vaardigheden te leren. Families zijn voornamelijk afhankelijk van landbouw, zoals pinda’s, maïs, sorghum, soya bonen, tomaten, watermeloen. We belandden nog in een gesprek over de leeftijd waarop men zou moeten trouwen. Over het algemeen woont men bij de ouders totdat men trouwt.

Toen we weg zouden, kregen we te horen dat we naar de chief moesten; dat is protocol. Dus we liepen in de warme zon over het rulle zand tussen de compounds door. Een compound bestaat uit een ommuurd erf en woning met hutjes in de muur verwerkt. Ervoor liggen boomstammen naast elkaar die functioneren als banken waar mensen in de schaduw (onder een afdakje) kunnen liggen rusten. We kwamen bij de chief en moesten een ronde hut met rieten dak in. Flink bukken, want de deuropening is heel laag. De Ghanese mannen zaten op de grond. Wij drieën mochten op een bankje zitten langs de muur. De chief zelf zat op een kussen en dierenvellen op een betonnen verhoging aan de andere muur. Een zetel, verheven boven de rest. Over en weer werden woorden gesproken en vertaald. Uiteindelijk zaten er een stuk of 12 mannen op de grond. We moesten ook wat geld achterlaten, zodat de chief noten kon kopen voor de volgende gasten (kola nuts). Chiefs zijn nauw verbonden met de spirituele wereld en slachten dieren bij ceremonies. Dit gaat niet echt samen met Christendom, maar meer met de Islam. De meeste chiefs zijn aanhangers van traditionele religies. Geen enkele ziekte of overlijden wordt als iets natuurlijks beschouwd. Een man hoort meerdere vrouwen te hebben. Stephen z’n eigen grootvader was koning en had 15 vrouwen.

Terug bij de auto zei een man tegen mijn reisgenoten dat hij een hutje voor me wou bouwen en me veel land en kinderen geven. Ze hebben gezegd dat ze het geen slecht idee vonden maar dat het helaas niet door kon gaan want ik ben nodig in Nederland als projectmanager... We kregen een kip en een parelhoen aangeboden toen we vertrokken. Die hadden we al eerder bij Soasobigi ook gekregen.

Daarna terug naar Nalerigu waar dit keer gelegenheid was om te lunchen. Ontbossing is ook in Ghana een probleem, vooral voor productie van houtskool. Gewassen die veel verbouwd worden, zijn gierst, sorghum, pinda’s, cashew, soya bonen. Sommige hiervan zijn voor verkoop, andere voor eigen consumptie. Al hebben families koeien, dan zullen die niet gebruikt worden om te verkopen en kinderen te voeden. Kinderen kunnen dus ondervoed raken al hebben hun ouders koeien. Dieren zijn bedoeld voor het oplossen van conflicten en in geval van nood. De gevolgen van klimaatverandering zijn merkbaar door stijgende temperaturen, verdampend water, opdrogende bronnen en veranderende regenseizoenen, waardoor mensen niet meer weten wanneer ze kunnen planten. Er zijn verschillende grondsoorten. De meest voorkomende natuurrampen zijn overstromingen, droogte en in het zuiden aardbevingen. Goede bouw is mede daarom belangrijk. Stephen zei ook: “kwaliteit is belangrijk, om de kinderen te beschermen. Op een dag zullen we voor God moeten verantwoorden wat we gedaan hebben.”

We gingen onderweg naar La-Atari, waar tijdens de COVID-jaren gebouwd moest worden zonder groep. Een project met problemen. De weg er naartoe is niet goed. Rul zand zoals overal, maar ook stenen en een stukje waar water stroomt als het regent. Daar had een truck zand gedumpt, in plaats van verder naar de bouwplaats te rijden. In het regenseizoen worden de wegen modderbanen. De fundering is al in 2020 gelegd. Tijdens ons bezoek was er nog niks veranderd, er lagen alleen 1500 stenen naast. De prijs van cement is gestegen van 12 naar 91 Cedi sinds de start van de bouw. De waarde van de Cedi is afgenomen. De truck had pech en transport was tijdens regen moeilijk. We spraken kort met enkele mannen. Kijkend naar de aantallen leerlingen, viel het op dat die sterk wisselen van jaar tot jaar. Volgens een docent heeft dit te maken met migratie naar vruchtbaarder land. Sinds ons bezoek zijn de ontbrekende materialen geleverd en is er hard gewerkt aan de bouw van de drie lokalen.

Weer een heel ander land dan Oeganda of Haïti. Ander gezelschap, andere omgeving, andere talen, andere cultuur, andere religie. Dezelfde Schepper.