Tèt chaje!

Een prachtige, veelgehoorde en lastig te vertalen uitdrukking, die me telkens weer doet glimlachen; tèt chaje! Letterlijk vertaalt betekent het zoiets als ‘hoofd op hol’, een probleem dus. En dat is hier aan de orde van de dag. Zo zat ik te werken aan een plan en budget voor het gastenverblijf van MCC. Toen ik vorige week maandag met mijn collega in gesprek was, vroeg hij me aan te geven wat we nu nodig hebben, want er kunnen binnenkort groepen komen, zo zei hij. Op mijn vraag wanneer, antwoordde hij: “Vrijdag. 27 personen.” Dat is typisch Haïti. Alles op het laatste moment. Tèt chaje…
De gasten hebben allemaal een plaatsje gevonden om te slapen. Daar wordt niet zo moeilijk over gedaan, leg ergens wat lakens neer en ga slapen. Een vol huis. Zo vol dat ik m’n kamer en bed heb afgestaan en bij een collega ben gaan logeren in het weekend, om wat meer ruimte te creëren in het gastenverblijf. Al deze gasten waren gekomen voor het feest ter gelegenheid van het 50 jarig bestaan van MCC Haïti. Zaterdag 5 juli hadden we een vol programma van feestelijke activiteiten. Een prachtige dag met elkaar. Het is bijzonder om te horen en zien wat MCC voor de mensen en het land betekent. Tegelijk gaf de leidinggevende van het MCC team een hele mooie en ware toespraak, waarin hij de hoop uitsprak dat er over 50 jaar geen leiding meer is vanuit het buitenland, maar dat in plaats daarvan de Haïtianen zelf er voor gaan om een positieve verandering teweeg te brengen. Een andere collega vatte het mooi samen door de hoop uit te spreken dat er over 50 jaar geen MCC meer is in Haïti. Als de wereld echt rechtvaardig is, is er over 50 jaar geen MCC meer nodig, zo zei hij. Immers, ontwikkelingswerk zou dan niet meer nodig zijn.
De toespraken werden afgewisseld met dans, muziek en theater, alles zelf geschreven. Wat een muzikaal volk. Absoluut de moeite waard. De partnerorganisaties kregen allemaal de gelegenheid om in het kort te vertellen wat ze doen. Mijn collega van Défi Michée was niet aanwezig, waarop ik onverwacht naar voren werd geroepen. Ook het belang van gebruik van locale producten werd benadrukt, om de locale economie te steunen en stimuleren. Een handvol mensen had in een kleine keuken voor alle aanwezigen een Haïtiaanse maaltijd bereid. Ik ben er al helemaal aan gewend en eet met smaak m’n rijst met bonen. En natuurlijk verse vruchtensap!
Elke dag klinkt er een blikken versie van het lied ‘My heart will go on’ van Celine Dion. Dit lied wordt zo vaak herhaald, dat ik uiteindelijk vroeg wie dat toch telkens draait. Wat blijk: het is de melodie van de waterwagen, die de mensen voorziet van een voorraad drinkwater…
Overdag ben ik aan het werk bij Défi Michée en/of MCC. Per taptap duurt het bijna net zo lang om bij Défi Michée te komen als lopend, aangezien het pand aan een drukke hoofdweg is gelegen die vrijwel altijd vol verkeer is. Inmiddels heb ik zelf ook als autobestuurder deelgenomen aan het verkeer van Port-au-Prince. Een paar collega’s belden me op met de vraag of ik hen kon komen halen. Nadat ze me uitgelegd hadden waar ik moest zijn, ben ik in de auto gestapt en naar ze toe gereden. Het werd donker en dan wordt het ook echt donker, aangezien er geen straatlantaarns zijn. Altijd goed opletten hier, met de onberekenbare verkeersdeelnemers. Mijn Canadese en Amerikaanse collega’s moeten hier allemaal eerst leren omgaan met een handgeschakelde auto, voordat ze van start kunnen, aangezien ze in die landen leren rijden met een automaat. Als Nederlander heb ik daar in ieder geval geen last van.
MCC Haïti is al 20 jaar gevestigd in het huidige pand in Port-au-Prince. Het management van het kantoor en gastenverblijf loopt niet altijd van een leien dakje. Samen met een aantal collega’s werk ik aan een plan om het beter te laten verlopen. Een van de besluiten die zijn genomen is dat ik zelf in het gastenverblijf blijf wonen, aangezien men het er over eens is dat er ten allen tijde iemand beschikbaar moet zijn in het pand. Dus ik heb nu eindelijk een thuis! En mochten jullie eens op bezoek willen komen in Port-au-Prince, dan kunnen jullie terecht in het gastenverblijf van MCC. Ik zal gelijk maar even reclame maken, want we hebben geld nodig... Geld, geld, geld; wat kan dat een beperkende factor zijn voor al het werk van MCC.
Het is echter opmerkelijk om te zien hoeveel er gedeeld wordt van het weinige dat we hebben. Een Haïtiaans spreekwoord luidt als volgt: bereid eten heeft geen eigenaar. Dat wil zeggen; als er eten bereid is en er komt bezoek binnen (wat altijd onaangekondigd is en op elk moment van de dag kan gebeuren), dan deelt het bezoek uiteraard in wat er bereid is. Maar ook in andere vorm dan eten wordt er gedeeld. Het delen van hulp bijvoorbeeld; men is altijd bereid om elkaar te helpen. Leven in gemeenschap, in liefde. Een verrijkende ervaring! Bezit en eigendommen worden vage begrippen, evenals privacy.
Voor de Bijbelstudie van afgelopen maandag was het mijn beurt om voor iets lekkers te zorgen. Als Nederlander heb ik volgens Amerikaans recept met lokale Haïtiaanse ingrediënten chocoladekoekjes gebakken en rice krispies gemaakt. Altijd afwachten natuurlijk hoe dat ontvangen wordt in een gezelschap van diverse nationaliteiten. Ik had genoeg gebakken om ook de collega’s van MCC mee te laten delen. Het was de eerste keer in mijn leven dat ik dit op eigen houtje heb gedaan. In Nederland liggen de schappen in de winkels vol koekjes en andere lekkernijen. Waarom zouden we moeilijk doen en in de keuken gaan staan? Ik had niet verwacht dat het zoveel dankbare voldoening kon geven. De blijdschap en dankbaarheid waarmee het ontvangen wordt; een geschenk voor iedereen, Haïtiaan of Amerikaan, Canadees of Colombiaan; een traktatie. In Nederland zijn we waarschijnlijk ook teveel verwend om hier van te genieten, om het als iets bijzonders te zien. Het is normaal en wordt voor automatisch aangenomen. Delen in weinig maakt dankbaar in veel!
Als mijn collega van Défi Michée me ’s ochtends ophaalt om naar kantoor te gaan, banen we ons weer een weg tussen de vele mensen door die hun koopwaar aan de man proberen te brengen. Kleine jongens met een lap in hun hand ‘wassen’ de auto’s om zo wat geld te verdienen. Horen zij niet op school te zijn? Verderop staan aan de kant van de weg politiemannen met hun geweren in de aanslag. MCC is een pacifistische organisatie, wat van de omgeving niet valt te zeggen. In de taptap die voor ons rijdt, zit een vrouw met krulspelden in haar haar. Ik glimlach even en zie dat nog niet voor me in Nederland. Aan de kant van de straat worden houten meubels gemaakt. Wat een prachtig vakwerk! Als ik al de mensen om me heen zie lopen met spullen op hun hoofd, vraag ik me af waarom niemand in de Westerse wereld ooit bedacht heeft om op die manier iets te vervoeren. Het houdt de handen vrij en is een handige manier van vervoer, hoewel voor mij als iemand die het niet gewend is een zware last. Ik heb namelijk geprobeerd een grootverpakking kattenbrokken op m’n hoofd te tillen, maar ik geef toch de voorkeur aan het sjouwen in m’n armen. Zal me trouwens een mooi gezicht geweest zijn; een blanke die met een grote zak kattenvoer rondloopt in een land waar katten moeten zien te overleven van etensresten en muizen. Heeft die MCC kat even geluk dat hij bij MCC ‘werkt’...
Tussendoor wordt er ook nog gewerkt natuurlijk. Inmiddels heb ik zowel in het Engels als in het Creools verslagen geschreven van vergaderingen hier. Elke maand moet iedere MCC’er een financieel rapport inleveren, aangezien elke cent die we uitgeven wordt vastgelegd. Hoezo zuinig leren leven...
Twee hele belangrijke eigenschappen hier zijn: flexibiliteit en geduld. Ik vraag me af of er in het 50 jarig bestaan van MCC Haïti ooit wel eens iets op tijd is begonnen. Flexibiliteit; onontbeerlijk. Geduld ook. Geduld om jezelf de tijd te gunnen om je uit te drukken in een taal die niet je moedertaal is. Geduld om te wennen aan de levensstijl, het levenstempo. Kort gezegd zijn zowel geduld als flexibiliteit nodig in alle aspecten van het leven hier. Immers, het gebeurt zo vaak dat zich situaties voordoen die zorgen voor: tèt chaje!