Weerzien in Haïti

Eindelijk weer een bericht geschreven in Haïti, waar ik zaterdag 16 april weer ben geland. In augustus moest ik om gezondheidsredenen het land verlaten, niet wetend dat het zo lang zou duren voordat ik terug zou kunnen keren. Na zicht op sneeuw boven Canada, een tussenstop in Philadelphia en Miami, werd door de wolken Haïti zichtbaar. Zodra ik land in zicht kreeg, verscheen er een glimlach op mijn gezicht. Buurman Samuel stond me op te wachten, samen met z’n zwager. De glimlach bleef de hele rit naar huis. Het was echt een thuis komen. De nacht dat ik onderweg was, droomde iemand in Haïti dat ik plotseling verscheen. Ik had vrijwel niemand verteld dat ik kwam (ook hem niet), dus de droom werd werkelijkheid.

Grote schoonmaak in huis, aangezien het een hele poos leeg heeft gestaan, hoewel de buren goed hebben opgepast. Aangezien ik geen auto heb, ben ik nu aangewezen op openbaar vervoer en motor-taxi’s. Dus zondagochtend op de motor naar de kerk. Ook daar wisten ze niet van mijn komst af. Ik liep tegelijk met een aantal gemeenteleden de helling op naar de kerk. Ze hadden het er onderling over hoe gezegend de twee weken durende opwekking was geweest, die net was afgerond met het vieren van het 25-jarig bestaan van de kerk. En nu vierden we op deze Paaszondag de opstanding van Jezus. Toen we het erf van de kerk opliepen, kreeg ik vele omhelzingen van bekenden. Een waar, warm, welkom thuis. Bijzonder dat er twee gemeenten zo betrokken om me heen staan. Mijn onaangekondigde terugkomst riep heel wat verbaasde, verraste en blijde reacties op. Ik was heel blij om weer in de kerk te zijn, te genieten van de prachtige zang, aanbidding, gebed, dankzegging, prediking over ‘Hij is levend’. Ook na afloop van de dienst vele handen geschud en omhelzingen ontvangen.

De terugreis bestaat met het openbaar vervoer uit drie delen. Het eerste stuk kon ik samen met een aantal andere gemeenteleden meerijden in het busje van een van de leden. Het tweede stuk ging met een ander busje naar Fermathe. Er komt nog een echtpaar uit dezelfde richting als ik, dus we reisden samen. Het laatste stuk heb ik gelopen. Taptaps gaan maar een deel van de rit. Er is geen openbaar vervoer in de wijk waar ik woon.

De poes van de buren was voorheen een graag geziene gast bij mij in huis. Volgens de buren kwam hij nou niet meer. Het was echter direct duidelijk dat ook de poes me niet is vergeten, want hij stond gelijk weer miauwend en spinnend in huis. ’s Avonds klinkt het zingen van de krekels. Ik heb m’n collega’s gebeld om te melden dat ik in het land ben, al werk ik nog steeds thuis en niet op kantoor. Maar gelukkig komt Patrick zo nu en dan bij mij thuis werken. Eindelijk kunnen we weer tegenover elkaar zitten, elkaar in de ogen kijken, in dezelfde ruimte zijn, in plaats van te trachten elkaar te verstaan via een slechte internetverbinding.

Volgens het spreekwoordelijke gezegde is een goede buur beter dan een verre vriend (alhoewel contacten met verre vrienden ook belangrijk zijn!). Ik kan mooi met de buren mee-eten elke dag. Of beter gezegd: het eten komt naar mij toe. En ook de telefoons en andere elektronica. Elektriciteit is er als het meezit eens in de maand, dus de zonnepanelen verrichten goede diensten. Alleen moet de was met de hand. De wasmachine is het apparaat dat ik het meeste mis. De eerste dagen na mijn terugkomst regende het nogal. Het pad langs huis verandert dan in een modderbaan en de weinige auto’s die er rijden, raakten slippend vast.

Zelfs de kleinste kinderen van 1 en 2 jaar zijn me niet vergeten. Mijn buurjongetje stond gelijk aan me te roepen. Dat bleef hij doen, ook al was ik er niet, zo vertelden zijn ouders. Zo nu en dan komen ze bij mij op bezoek, andere dagen wip ik bij hen aan. Ook zij hebben veel voor me gedaan toen ik in het ziekenhuis lag.

Ondertussen ligt het stressniveau nog steeds hoog in Haïti. De angst voor aardbevingen, voor ontvoeringen, misdaad, de onveiligheid, de onzekerheid, de instabiliteit, eisen hun tol. Mensen worden er letterlijk ziek van. De toekomst is onduidelijk. En nu is er een schurft epidemie in het land, met name in Kenscoff, waar ik woon. De afgelopen dagen is de situatie in de omgeving van Croix-des-Bouquets/Clercince verslechterd, inclusief de toegangsweg naar het noorden. Een vriend die daar woont, zit opgesloten in huis omdat er gedurig geschoten wordt tussen twee rivaliserende bendes. Huizen worden in brand gestoken, vrouwen verkracht. Reizen naar het Noordwesten kan hierdoor momenteel niet. Een illegaal vliegtuigje is neergestort in een woonwijk, waarbij meerdere doden en gewonden zijn gevallen. Artsen hebben gestaakt omdat medisch personeel uit het ziekenhuis ontvoerd wordt. Artsen zonder Grenzen heeft een vestiging tijdelijk gesloten. Een student medicijnen werd doodgeschoten door een motorrijder, terwijl ze zich in een busje bevond. Er zijn het eerste trimester van dit jaar 58% meer ontvoeringen geregistreerd dan vorig jaar.

Afgelopen zaterdag kon ik eindelijk weer eens een wandeling maken door de mooie bergen van Kenscoff en Fort Jacques. Samen met Samuel ben ik naar Grande Savanne gelopen. Er hingen donkergrijze wolken, maar het uitzicht was heel mooi. Het verveelt nooit, het maakt niet uit hoe vaak ik er loop. We zochten een nieuw pad, om dichterbij de bestemming op de doorgaande weg uit te komen. Onderweg groetten we mensen die bezig waren op het land. Na de regen van de afgelopen periode zijn de hellingen groen, met stukken bruine aarde van de akkers, in de diepte de droge rivierbedding. Hier en daar een huis, een akker met sla of broccoli. Gezien het koelere klimaat op deze hoogte, worden hier diverse groentes verbouwd. Het was een mooie wandeling.

We zouden op bezoek bij de broers Jackson en Jimmy. Eerst liepen we naar huize Jackson. Toen we langs huize Jimmy liepen, zagen de meiden me, dus ze riepen direct aan me. De jongste twee kinderen van Jackson en zijn vrouw Isna waren buiten aan het spelen. Hun dochter zag me aankomen, kwam met wijd opengespreide armen op me af gerend en vloog me om de hals. Wat een welkom. Haar kleine broertje van 2 groette me met een grijns bij name. Ook hij is me niet vergeten. Een mooi weerzien met een mooi gezin, de ouders en hun drie kinderen. We hebben een heel fijne, ongedwongen, prettige middag gehad. Speciaal voor mij hadden ze pompoensoep gemaakt, omdat ik die traditionele maaltijd op 1 januari heb gemist. Dus we hebben samen gegeten. Ze hadden echter slecht nieuws, want hun zwager van in de 40 is plotseling overleden. Het gebeurt hier nogal eens dat jonge mensen om onverklaarbare redenen onverwacht sterven.

Daarna liepen we naar huize Jimmy. Terwijl we daar naartoe liepen, hand in hand met de dochter van Jackson, begon het te regenen. Jimmy en zijn vrouw bleken niet thuis te zijn, maar de kinderen waren er wel alle vier, dik aangekleed omdat het regende. Ook met hen een goed en blij weerzien. Het was de bedoeling dat we terug zouden lopen, maar de regen verandert het bergpad direct in een glibberig, onbegaanbaar pad. Dus Jackson bracht ons thuis in zijn taptap, zodat ze gelijk konden gaan condoleren. Ik zat voorin bij hem en zijn twee jongste kinderen. De jongste kwam bij mij op schoot, zodat hij naar buiten kon kijken. Deze dag deed me goed. Haïti is meer dan werk. Wat een bijzondere mensen heb ik op mijn levensweg mogen ontmoeten. Goed weerzien.

Zondag weer naar de kerk. Een van de dingen die ik heb gemist, is de Bijbelstudie. Vanuit Nederland had ik wekelijks de onderwerpen en teksten doorgekregen, zodat ik nog wat mee kon lezen. Maar het was heel mooi om nu zelf weer aanwezig te zijn. Het kwam ook nog goed uit, want er werd een samenvatting gegeven van de afgelopen lessen, die gingen over de universele kerk en de plaatselijke kerk. Deze zondag werd ik na de dienst door vier broeders thuisgebracht, wat extra speciaal is omdat het aantal gemeenteleden met een auto op één hand te tellen is en er wederom een groot brandstoftekort is.

Onze collega’s zijn in Pestel. Tegenwoordig reizen ze per auto via een alternatieve route, of met een vluchtdienst van de VN. De vluchten werden echter eerst tijdelijk geannuleerd wegens onrust in Les Cayes, waarbij een vliegtuig van Amerikaanse misionarissen in brand is gestoken. En deze week zijn de vluchten geannuleerd omdat er geen brandstof is. Internationale vluchten wijken uit naar de Dominicaanse Republiek om te tanken. Er staan lange files op de wegen doordat auto’s bij gesloten benzinepompen parkeren, in de hoop dat er benzine komt. Hoewel er steeds meer benzinepompen gebouwd worden, is er ironisch genoeg steeds minder brandstof verkrijgbaar.

In Pestel is inmiddels begonnen met de bouw van 10 huizen en 5 waterreservoirs, in samenwerking met 3 organisaties. De regen van de afgelopen periode betekent dat er in ieder geval water beschikbaar is voor de bouw, maar voor gezinnen die niet beschermd zijn tegen regen of zonneschijn betekent het ook problemen. Deze gezinnen wonen in een deel van hun vernielde woning of in een tijdelijk onderkomen. Er zijn zeildoeken verstrekt om verwoeste muren tijdelijk te vervangen. Ook wordt er begonnen met het bouwen van een reservoir bij een school, Thomas Elie. Er worden voorbereidingen getroffen voor een volgende mobiele kliniek, in samenwerking met de kliniek van Pestel. Deze maand hebben 30 docenten van 8 scholen deelgenomen aan een vijfdaagse training over psychotraumatologie, specifiek toegepast aan de onderwijssector. Diezelfde week markeerde eveneens het begin van het contract van twee nieuwe collega’s. Er zijn twee psychologen aangenomen om de psychosociale activiteiten te leiden en psychologische hulp te verlenen. Deze week worden er psychosociale activiteiten georganiseerd op de school van Thomas Elie. De schrik en angst voor aardbevingen zit er nog steeds in, wat versterkt wordt door het feit dat er nog gedurig aardbevingen van 4 of 5 op de schaal van Richter plaatsvinden. Leerlingen kunnen zich moeilijk concenteren en halen lagere cijfers dan voorheen. Naast de aardbeving spelen er uiteraard ook andere dingen. Het werk van Church World Service wordt mede vanuit Nederland gefinancierd. In het kader daarvan heb ik in Utrecht een goede ontmoeting gehad met Kerk in Actie.

Om ons werk beter te coördineren met andere partijen, spraken we met de Haïtiaanse Associatie van Psychologie, die zich inzet voor de promotie van psychologie in Haïti. Ze hebben een telefoonnumer dat mensen kunnen bellen als ze psychologische steun nodig hebben. Ook zij zijn werkzaam naar aanleiding van de aardbeving. Psychologische steun heeft hier echter een stigma. Mensen reageren algauw met ‘ik ben niet gek’. Er is tot nu toe weinig aandacht geweest voor mentale gezodnheid. Deze associatie is lid van de Caribische Alliantie van Nationale Psychologische Associaties. Hiervan is ook Bahamas Psychological Association lid, waarmee we in de Bahamas samenwerken. De samenwerking met IOM (International Organisation for Migration) in de Bahamas is eveneens nog gaande. Met beide organisaties wordt gewerkt naar aanleiding van orkaan Dorian en COVID-19, met name met Haïtiaanse migranten. Er zijn trainingen gegeven op het gebied van brandveiligheid, eerste hulp bij ongelukken, geweld. Ook wordt er gekeken hoe mentale hulpverlening beter opgenomen kan worden in een rampenplan. Naast de Bahamas zijn we in gesprek met andere instanties die werkzaam zijn in het Caribisch gebied, om alvast connecties op te bouwen voor het geval zich weer een ramp voordoet in deze omgeving, waar het orkaanseizoen elk jaar in juni van start gaat.

Ook op een andere manier wordt mentale steun geboden. Vanwege de onzekere, instabiele, onveilige situatie in Haïti trachten steeds meer mensen het land te verlaten. Er zijn migranten die eerst naar Zuid-Amerika vertrekken en later naar Noord-Amerika proberen te gaan. Amerika heeft de afgelopen maanden duizenden Haïtiaanse migranten gedeporteerd, inclusief kinderen met de nationaliteit van Chili of andere landen in Zuid-Amerika, waar ze geboren zijn. De reis van Zuid- naar Noord-Amerika is lang en gevaarlijk. Mensen die zo’n reis hebben afgelegd, om vervolgens naar Haïti gedeporteerd te worden, soms na jarenlange afwezigheid, komen vaak getraumatiseerd aan en zonder opvangnetwerk.

Church World Service heeft de afgelopen maanden samengewerkt met de Haïtiaanse Sociëteit van Mentale Gezondheid (SOHSAM) om gedeporteerden op het vliegveld van Port-au-Prince op te vangen. In de eerste plaats wordt mensen een warm welkom geboden, met bemoedigende berichten bij aankomst, om hen een hart onder de riem te steken. Ook is er psychosociale en morele steun beschikbaar voor wie daar belang bij heeft. Van de gedeporteerden werd informatie genoteerd. Ze ontvingen een telefoonnumer dat ze later kunnen bellen als ze behoefte hebben aan verder steun. In een periode van vier maanden (november-maart) heeft SOHSAM 469 gedeporteerden ontvangen, van wie 60% vrouwen en 73% tussen de 18-35 jaar jong. Meer dan de helft woonde in Chili, gevolgd door Brazilië en de Bahamas. 40% van hen had daar langer dan 5 jaar gewoond. Maar liefst 85% was gedeporteerd vanuit Amerika. Ruim twee derde had geen zicht op werkzaamheden in Haïti. Men was vermoeid, angstig en bedroefd, maar ook speelden er agressie, irritatie, frustratie, stress, hopeloosheid en schuld. Ze voelden zich verlaten. De meerderheid wilde weer weg uit Haïti.

Wereldwijd zijn er veel mensen die huis en haard verlaten wegens vervolging, oorlog, angst, uitzichtloosheid, klimaatverandering, onveiligheid, geweld en vele andere redenen. We zien het momenteel ook vanuit Oekraïne. Duizenden mensen ontheemd. Met ons werk in Haïti proberen we een alternatief te bieden aan migratie, zodat mensen niet hun leven wagen om in een overvolle boot de overtocht naar de Bahamas, Cuba of Amerika te maken, zodat Haïti niet haar mensen kwijtraakt. Daarom werken we samen met twee organisaties in het Noordwesten om activiteiten te creëren waarmee mensen in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Tijdens een enquête kwam het zorgwekkende gegeven naar voren dat de voornaamste reden dat mensen geld lenen, is om eten te kopen. Een basisbehoefte als eten. En dit terwijl de prijzen van voedsel en andere producten blijven steigen.

Er zijn trainingen gehouden over microkrediet en ondernemerschap, waarna er leningen worden verstrekt om te investeren in een activiteit waarmee inkomen verdiend kan worden. Ook is er een molen in aanbouw waarmee cassave gemaakt kan worden van maniok, voor een grotere afzet en verkoop. Beide organisaties hebben eerst een training gehouden over bodembecherming en daarna de theorie in de praktijk gebracht door het aanbrengen van bijvoorbeeld muren en kanalen op hellingen, om het regenwater op te vangen, erosie te verminderen en de vruchtbaarheid van de grond te vergroten. Dit ook gezien de toenemende droogte. Daarnaast wordt het gesprek aangegaan met overheidsorganen over het verkrijgen van identiteitsdocumenten en het verschaffen van informatie over migratie.

De onderwijssector blijft een speciale plaats voor ons houden. Het lijkt erop dat de bouw van de school in Dos d’Âne nu echt bijna gaat beginnen. Er wordt een contract getekend met het Ministerie van Openbare Werken. Zij zullen materieel beschikbaar stellen om het huidige gebouw te slopen, om bouwmaterialen te vervoeren en ook zullen ze een vijfdaagste training organiseren voor de bouwlieden.

Laatst zijn de resultaten gepubliceerd van de gelukkigste landen ter wereld. Nederland staat in de top tien van gelukkigste landen: op de vijfde plaats van 146 landen. Haïti staat in de top tien van ongelukkigste landen: nummer 140 van 146. Het was goed om in Nederland te zijn. Ik ben dankbaar voor familie, voor de gemeente, vrienden, medische zorg, een wandeling, bezoek, kaarten. En toch… word ik gelukkig zodra Haïti in beeld is.